Sifatni boshqarishga tizimli yondashuv Reja

Maxsulot sifatini boshqarishda xorij tajribalari
Oxirgi vaqtda ko‘p AQSH firmalari sifatni boshqarish jarayonlarini takomillashtirishda quyidagi tamoyillarni qo‘llaydilar:

• 
  firmaning oliy boshqaruv bo‘g‘inlarining sifatni ta’minlash tizimida oddiy qatnashishdan tizimni bevosita boshqarishga o‘tishi;
  
• 
  barcha toifali kadrlar malakasini oshirishga diqqatni keskin oshishi;
  
• 
  barcha toifali xodimlar uchun firmada bajarilayotgan ishlar va operatsiyalarga standartlar qo‘llash. Bu standartlar ish natijalarini ixtiyoriy baholanishini bartaraf qilishi kerak va "birinchi martadan to‘g‘ri" hamda "defektlar soni — nol" talablarini amalga oshirilishini ta’minlashi kerak
  
• 
  sifatni nafaqat texnikaviy ko‘rsatkichlar orqali, balki narx ko‘rsatkichlari orqali o‘lchash, natijada "sifat narxi" tushunchasi kiritiladi, u o‘z ichiga "nomuvofiqlik narxi" va "muvofiqlik narxi "ni oladi.
  

Shunga karamasdan AQSH sanoati mahsulot sifati etarli darajada yuqori bo‘lmaganligi tufayli katta talafotlarga uchramoqda. Masalan, korxonaning barcha joriy xarajatlarining 20-25% defektlarni topish va ularni bartaraf qilishga sarflanadi, ya’ni har bir to‘rtinchi xodim mahsulot ishlab chiqarmasdan faqat ishlab chiqarishda defektga yo‘l qo‘yilgan narsalarni qayta ishlaydi. Mahsulot sifatining pastligi ish unumdorligi va raqobatbardoshlikning o‘sishiga asosiy to‘g‘anoqdir. Bu kamchilikni bartaraf qilish uchun Amerika firmalari zamonaviy sifat tizimiga o‘tmoqdalar. U o‘z ichiga mahsulotning yuqori sifatiga erishish bo‘yicha qator rejalashtirilgan va muvofiqlashtirilgan chora-tadbirlarni oladi. Bu tizim quyidagi vazifalarni bajaradigan to‘qqizta kichik tizimlardan iborat:

• 
  sifat tizimini boshqarish;
  
• 
  buyum ishlab chiqilishini nazorat qilish;
  
• 
  sotib olinadigan xom ashyo, material va jamlovchi buyumlarni nazorat qilish;
  
• 
  texnologik jarayonni ishlab chiqish va operatsion nazorat;
  
• 
  mahsulot sifati haqida informatsiya;
  
• 
  maxsus tadqiqotlar;
  
• 
  sifat tavsiflarini o‘lchash va nazorat-o‘lchash apparaturasi;
  
• 
  sifatni ko‘tarish ishlariga xodimlarni jalb qilish;
  
• 
  buyurtmachilar bilan aloqa o‘rnatish.
  

Har bir kichik tizim ko‘p masalalardan tarkib topgan, faoliyatning murakkab turlarida ularning soni 100 dan ortiq bo‘lishi mumkin. Masalalar doirasi qanday bo‘lmasin, u sifat tizimini boiqarishning kamida oltita elementidan iborat bo‘lishi kerak:

1. 
   tizim holatini aniqlash va mahsulot ishlab chiqarishning hamma bosqichlarini sinchkovlik bilan tekshirish, uning texnikaviy talablarga mosligini o‘z ichiga olgan taxlilni o‘tkazish;
   
2. 
   xarajatlar bandlari bo‘yicha sifat narxini baholash: yaroqsizlikning oldini olish, sifatni nazorat qilish, nosozlik sabablarini bartaraf etish va boshqalar;
   
3. 
   mahsulotning iste’molchilar talablariga mosligini aniqlash;
   
4. 
   mahsulotning texnikaviy talablarga mosligi darajasini aniqlash;
   
5. 
   mahsulot foydalanshi sharoitlarida ishlashining tahlili;
   
6. 
   mahsulotning bozor talablariga mosligini aniqlash.
   

Amerikalik mutaxassislarning fikri bo‘yicha sifatni boshqarish tizimi qanday mukammal bo‘lmasin, muvaffaqiyatning eng muhim sharti firma xodimlari — direktordan tortib bajaruvchigacha — uni to‘liq qo‘llab-quvvatlashidadir.
Sifatni ko‘tarish sohasida sezilarli o‘zgarishlarga faqat xodimlar va ishlab chiqarish texnologiyasini o‘z ichiga olgan ijtimoiy-texnikaviy tizimlarni qayta tashkil qilish asosida erishish mumkin. Qayta ko‘rilgan tizimlar inson omiliga asoslangan bo‘lishi kerak. Faoliyat ko‘rsatayotgan ijtimoiy ishlab chiqarish tizimlarni qayta tashkil qilishning bir nechta modeli mavjud. Ulardan bittasida o‘zgartirish jarayoni uch bosqichga bo‘linadi. Birinchi bosqichda o‘zgartirish zarurati isbot qilinadi. Bunda asosiy omil sifatni ta’minlash xarajatlari tahlilidir. Shu bosqichning o‘zida anketalash yo‘li bilan taxmin qilinayotgan o‘zgarishlarga butun jamoaning munosabati aniqlanadi. Ikkinchi bosqichda tashkilotni o‘zgartirish bo‘yicha faol harakatlar amalga oshiriladi. Ular o‘z ichiga:

• 
  butun jamoaga nazorat va etkazib berish sifatini aniqlash usullarini tezkor o‘rgatish;
  
• 
  iste’mol talablari tahlilini o‘tkazish;
  
• 
  sifatga bo‘lgan xarajatlarni baholash;
  
• 
  xodimlar takliflarini o‘rganish va jamlashni oladi.
  

Nixoyat, uchinchi bosqichda ishlab chiqarishga oid o‘zgartirishlarni barqarorlashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Oxirgi vaqda birinchi o‘ringa sifatning ijtimoiy-psixologik jihatlari (yo‘nalishlari) chiqmoqda. Samarali jihatlardan biri undash omili yoki odamni undashdir. Xodim qanchaki ko‘proq o‘zining aniq faoliyati bilan xarakat qilsa, shunchalik uning undovi kuchliroq, mehnati samaraliroq, buyum sifati yuqoriroq bo‘ladi. "Sifat madaniyati" tushunchasi mavjud, u o‘z ichiga uch muhim elementni oladi: undov, o‘qitish va ta’lim, bajarilgan ishni baholash. AQSH firmalari sifatning ikkita tushunchasini tahlil qilishadi: standart (me’yoriy-texnikaviy xujjat)larga mosligi va iste’mol sifati. Iste’molchi buyum sifatini raqobat qilayotgan buyumlar bilan qiyoslab baholaydi. Hozirgi kunda tayyor mahsulot sifati haqida qabul sinovlari natijalari va sifatli hamda yaroqsiz mahsulotlarning foiz nisbati bo‘yicha xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Hozirgi asosiy mezon — iste’molchi talablarining qondirilishidir. Shuning uchun tayyor mahsulot sifatini baholashda reklamatsiyalar soni, bozor talabining egri chizig‘i, iste’molchilarning kafolatli ta’mirlash yoki buyumni almashtirish haqidagi murojaatlari, sotuvdan keyingi xizmatlar xaqidagi xisobotlar, iste’molchilar surovlari natijalari kabi ko‘rsatkichlar xisobga olinadi. Mahsulot sifati xaqidagi haqqoniy axborotni iste’molchilar uyushmalari va jamiyatlari, mustaqil sinov laboratoriyalari, iste’mol tovarlar xavfsizligi komissiyasi, sotib oluvchi davlat organlari va boshqalar etkazib beradilar.
AQSHda sifatni ta’minlash tizimlariga bo‘lgan talablar "Mahsulot sifatini ta’minlash tizimlarini yaratish bo‘yicha qo‘llanma" milliy standarti orqali belgilanadi. Mazkur standart mahsulot xayotiy siklining barcha bosqichlarida sifat nazoratini, ya’ni har tomonlama nazoratni nazarda tutadi. U nazoratning turt bosqichini nazarda tutadi:

1. 
   yangi mahsulotni ishlab chiqish ustidan nazorat;
   
2. 
   xom ashyo, material, jamlovchi buyumlar ustidan kirish nazorati;
   
3. 
   tayyorlash sifati ustidan nazorat;
   
4. 
   istemolchidagi mahsulotga xizmat qilish, sifati ustidan nazorat.
   

Har tomonlama nazoratni tatbiq etishda amerika firmalari ikki tamoyilni amalga oshirishga harakat qiladilar:
1) har tomonlama nazorat - har bir xodimning burchi;
2) ko‘pincha umumiy javobgarsizlikka olib keladigan sifat haqida umumiy g‘amxo‘rlikni e’lon qilish emas, balki har bir xodimning o‘z ishi sohasida anq sifat uchun javobgarligi.
Mahsulot ishlab chiqaruvchilar va savdoning sifat uchun yuridik javobgarligiga katta ahamiyat beriladi. Shuningdek ishlab chiqaruvchi va savdo korxonasi qonunga binoan yaroqsiz mahsulotdan foydalangani tufayli iste’molchi ko‘rgan talafotni tuldirishi kerak. Ular mahsulotning atrof-muxitga qilgan ta’siri va mahsulotning amaliy foydalanishdagi xavfsizligi uchun ham javobgardir.