Predmet ma’nosini bildiruvchi so’zni izohlaydigan va uning belgisini anglatadigan ikkinchi darajali bo’lakka aniqlovchi deyiladi. Aniqlovchi predmetning xususiyatini, qarashliligini vas hu kablarni ifodalaydi: Bir gala o’rdak kanal bo’yiga tushdi
Aniqlovchi gap ichida egaga ham, kesimga ham, to’ldiruvchiga ham, holga ham tobe bo’la oladi: Oppoq mashina keng ko’chada navbatdagi chorrahani kesib o’tayotgan edi. Toshkent juda chiroyli shahar.
Sifatlovchi-aniqlovchi predmetning belgisini, miqdorini, tartibini bildiradi va qanday?, qanaqa?, qaysi?, nechanchi?, necha? Kabi so’roqlarga javob bo’ladi. Sifatlovchi-aniqlovchi tomonidan aniqlangan bo’lak sifatlanmish deb yuritiladi. Sifatlovchi va sifatlanmish bitishuv yo’li orqali bog’lanadi. Sifatlovchi turli so’z turkumlari bilan ifodalanadi. Sifat bilan: biz serjun va sergo’sht qo’ylarni ko’paytiramiz. Son bilan: Ikkita zog’ora non va to’rtta turshakni dasturxonga qo’yib tamaddi qilgan bo’ldim. Olmosh bilan: har qiyinchilikdan so’ng bir rohat bor. Ot bilan: kumush so’zingni maydaga chaqa qilma. Sifatdosh bilan: aytarso’zni ayt, aytmas so’zdan qayt. Ravish bilan: Ko’p befoyda narsalarni o’rgangandan ko’ra senga doimo xizmatqiladigan besh-o’nta o’gitni bilganing ma’qulroq. Taqlid so’z bilan: G’ir-g’ir mayin bahor shamoli esyapti.
Sifatlovchi ba’zan so’z birikmasi bilan ham ifodalanadi: Qarama-qarshi turgan ikki eshikning biri shaxt bilan ochildi.
Qaratuvchi ot yoki otlashgan so’zbilan ifodalanganbo’lakka muvofiqlashuv yo’li bilan bog’lanib , o’zi ifodalayotgan shaxs yoki predmetga boshqa bir shaxs yoki predmetning qarashli , tegishli ekanligini bildiruvchi aniqlovchining bir tutidir. U kimning?, nimaning?, qayerning? So’roqlariga javob bo’ladi. Qaratuvchi bog’lanib kelgan so’z qaralmish deb yuritiladi. Qaratuvchi quyidagicha ifodalanadi. Ot yoki ot o’rnigda ifodalanadigan olmosh bilan: tip-tiniq fazoning bir burchida turnalar karvoni ko’rindi. Harakat nomi bilan: Ovora bo’lmoqning nima zarurati bor. Otlashgan sifat bilan: Nomardga ishi tushmagan mardning qadrini bilmas. Otlashgan sonbilan: o’nning yarmi-besh. Otlashgan sifatdosh bilan: O’qiganning tili uzun bo’ladi.
Izohlovchi aniqlovchining bir turi sifatida o’zi aloqador bo’lgan so’zga bitishuv yo’li bilan bog’lanib, uni boshqacha nom berish yo’li bilan aniqlab, izohlab keladi. Izohlovchi bog’lanib kelgan so’z izohlanmish deb ataladi. Izohlovchi asosan ot bilan ifodalanib, unvonni, amalani, kasbni, qarindoshlikni, laqabni, taxallusni, yaqinlikni bildiradi: Yana do’stim Mamajon Ali jonimga oro kirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |