|
Ҳарфлар сифатларининг таърифлари
Сифатларнинг номланиши
|
таржимаси
|
таърифи
|
ИСТИЪЛО
|
кўтарилиш
|
Ҳарфни талаффуз қилганда тилнинг юқори танглайга кўтарилиб, ооғизни тўлдирилиши натижасида хосил бўладиган ҳарфларга истиъло ҳарфлари дейилади.
|
ИСТИФОЛА
|
пастлаш
|
Ҳарфни талаффуз қилганда тилни пастлатиб, оғизни тўлдирмасдан, тилни ёйиш натижасида хосил бўладиган ҳарфларга истифола ҳарфлари дейилади.
|
ШИДДА
|
қаттиқ
|
Сукунли ҳолатда талаффуз қилингада товуш ҳарфнинг маҳражид тўсилиб қолиши натижасида чўзилмасдан, кесилиб, тўхтаб қоладиган ҳарфлар шидда ҳарфлар дейилади.
|
РОҲОВА
|
юмшоқ
|
Сукунли ҳолатда талафуз қилинганда ҳарфнинг товуши махражида тўлиқ тўсилмаслиги натижасида тахминан иккита унли миқдорида чўзилиб талаффуз қилинадиган ҳарфлар роҳава ҳарфлари дейилади.
|
БАЙНИЯ
|
ўрта, ораси
|
Сукунли ҳолатда талаффуз қилинганда, товуш битта унли миқдорича ўртача чўзиб талаффуз қилиниши байния ҳарфлари дейилади.
|
ҲАМС
|
Яширин товуш, маҳфий овоз
|
Сукунли ҳолатда талаффуз қилингада ичкаридан чиқаётган нафас ҳарфнинг чиқадиган жойига сирғалиб, ишқаланиб ҳаво билан бирга чиқадиган ҳарфлар ҳамс ҳарфлари дейилади
|
ҚАЛҚАЛА
|
тебраниш
|
Сукунли ҳолатда нутқ қилинганда тебратиб талаффуз қилинадиган ҳарфлар қалқала ҳарфлари дейилади.
|
ИТБОҚ
|
ёпиштириш
|
Ҳарфни нутқ қилишда тилнинг ҳамма ёки баъзи қисм юқори танглайга ёпишиб талаффуз қилинадиган ҳарфлар итбоқ ҳарфлар дейилади
|
ТАФАШШИЙ
|
ёйилиш
|
Ҳарфни нутқ қилишда ичкаридан чиқаётган нафас тил юзасидан тил учигача ёйилиб талаффуз қилинадиган ҳарф тафашший ҳарфи дейилади
|
ТАКРИР
|
такрорланиш
|
|
ИСТИТОЛА
|
чўзилиш
|
Ҳарфни нутқ қилишда тилнинг ўнг ёки чап ёки ҳар икки ёни баробарига тепа жағ тишларнинг ички томонига урилиб талаффуз қилинадиган ҳарф иститола ҳарфи дейилади.
|
ЛИН
|
Енгил, мулойим
|
Талаффуз қилинганда бошқа ҳарфларга нисбатан осон, енгил, мулойим талаффуз қилинадиган ҳарфлар лин ҳарфлар дейилади
|
МАД
|
чўзиш
|
Сўзларнинг ўртасида ва охирида келиб, ўзидан олдинги ҳарфнинг ҳаракатини чўзиб берадиган ҳарфлар мад ҳарфлар дейилади
|
Араб ҳарфлари ва уларнинг сифатлари
№
|
Ҳарф
|
Ўқилиши
|
1-сифат
Йўғон ва ингичка талаффуз қилинишига кўра
|
2-сифат
Товуши чўзилиб ва чўзилмасдан ўқилишига кўра
|
3-сифат
Чўзиб, тебратиб, сирғалиб ўқилишига кўра
|
4-сифат
|
5-сифат
|
1
|
|
ҳамза
|
истифола
|
шидда
|
|
|
|
2
|
ا
|
алиф
|
баъзан йўғон, баъзан ингичка
|
|
мад
|
|
|
3
| ب |
баа
|
истифола
|
шидда
|
қалқала
|
|
|
4
| ت |
таа
|
истифола
|
шидда
|
ҳамс
|
|
|
5
| ث |
саа
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
6
| ج |
жиим
|
истифола
|
шидда
|
қалақала
|
|
|
7
| ح |
ҳаа
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
8
| خ |
хоо
|
истиъло
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
9
| د |
даал
|
истифола
|
шидда
|
қалақала
|
|
|
10
| ذ |
заал
|
истифола
|
роҳова
|
|
|
|
11
| ر |
роо
|
баъзан йўғон, баъзан ингичка
|
байния
|
|
такрир
|
|
12
| ز |
заай
|
истифола
|
роҳова
|
|
|
|
13
| س |
сиин
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
14
| ش |
шиин
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
тафашший
|
|
15
| ص |
соод
|
истиъло
|
роҳова
|
ҳамс
|
итбоқ
|
|
16
| ض |
доод
|
истиъло
|
роҳова
|
|
итбоқ
|
иститола
|
17
| ط |
тоо
|
истиъло
|
шидда
|
қалқала
|
итбоқ
|
|
18
| ظ |
зоо
|
истиъло
|
роҳова
|
|
итбоқ
|
|
19
| ع |
айн
|
истифола
|
байния
|
|
|
|
20
| غ |
ғойн
|
истиъло
|
роҳова
|
|
|
|
21
| ف |
фаа
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
22
| ق |
қооф
|
истиъло
|
шидда
|
қалқала
|
|
|
23
| ك |
кааф
|
истифола
|
шидда
|
ҳамс
|
|
|
24
| ل |
лаам
|
баъзан йўғон, баъзан ингичка
|
байния
|
|
|
|
25
| م |
миим
|
истифола
|
байния
|
|
|
|
26
| ن |
нуун
|
истифола
|
байния
|
|
|
|
27
| و |
ваав
|
истифола
|
роҳова
|
мад
|
лин
|
|
28
| ٥ |
ҳаа
|
истифола
|
роҳова
|
ҳамс
|
|
|
29
| ي |
йаа
|
истифола
|
роҳова
|
мад
|
лин
|
|
Араб ҳарфларининг махражлари
Араб тилида ҳарф чиқадиган жойни махраж дейилади. Махражлар 17 та бўлиб, улардан 29 та ҳарф чиқади. Махражлар қуйидаги 5 та аъзода жойлашган бўлади:
Жавф – الجَْوْ فُ – Оғиз бўшлиғи. Унда битта махраж бор.
Ҳалқум – الحَْل قُْ – Томоқ. Унда учта махраж бор.
Лисаан – اللِْسَا نُ – Тил. Унда ўнта махраж бор.
Шафатаан – الشَّفَتاَنُِ – Икки лаб. Унда иккита махраж бор.
Хойшум – الخَْي شْو مُ – Димоғ. Унда битта махраж бор.
|
№
|
Ҳарфнинг
кўриниши
|
Ҳарфнинг ўқилиши
|
Маҳражи
|
Оғиз бўшлиғи араб тилида Жавф деб аталади. Оғиз бўшлиғида битта махраж бўлиб, ундан учта мад ҳарфлари чиқади. Ушбу ҳарфлар оғиз бўшлиғидан чиқгани учун Жавф ҳарфлари, ҳалқумнинг паст қисмидан бошлаб оғизнинг учигача давом этиб, оғиз ичида бирор нуқтага тегмасдан, тўсилмасдан оғиздан чиқиб кетгани учун Мад ҳарфлари, оғиздан ҳаво билан чиқгани учун Ҳаво ҳарфлари деб номланган.
| |
|
1
|
ا
|
алиф
|
Оғиз бўшлиғи Жавф
|
2
| ي |
йаа
|
Оғиз бўшлиғи Жавф
|
3
| و |
ваав
|
Оғиз бўшлиғи Жавф
| |
|
Ҳалқум деб, овоз пайчалари жойлашган ер (кекирдак бўртиб турадиган жой) дан кичик тил (ҳалқум юқориси) гача бўлган жойга айтилади. Ҳалқумда учта махраж бор: Ҳалқумнинг туби (Бу кўкракдан кейин келадиган овоз пайчалари жойлашган ер, 2 та ҳарф чиқади), ҳалқумнинг ўртаси ( 2 та ҳарф чиқади), ҳалқумнинг юқориси (Бу кичик тил жойлашган ер 2 та ҳарф чиқади ) 6 та ҳарф чиқади
| |
|
|
|
ҳамза
|
Ҳалқумнинг туби
|
| ٥ |
ҳаа
|
Ҳалқумнинг туби
|
| ح |
ҳаа
|
Ҳалқумнинг ўртаси
|
| ع |
айн
|
Ҳалқумнинг ўртаси
|
| خ |
хоо
|
ҳалқумнинг юқориси
|
| غ |
ғойн
|
ҳалқумнинг юқориси
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
