Sifat menejmenti va maxsulotlar xavfsizligi

Mavzu №2 STANDARTLAShTIRIShNING HUQUQIY ASOSLARI, MAQSAD VA VAZIFALARI, TAMOYILLARI

Reja
2.1. O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirishning qonuniy asoslari

2.2. Standartlashtirishning asosiy tushuncha, maqsad va vazifalari
2.3. Standartlashtirishning asosiy tamoyillari

2.1. O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirishning qonuniy asoslari

O‘zbekiston Respublikasida standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkillashtirish to‘g‘risida” (mart 1992 y.) respublika Vazirlar Mahkamasining qarori bilan belgilangan standartlashtirishning tashkiliy asoslari “Standartlashtirish to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bilan qonunlashtirilgan. Qonun 28 dekabr 1993 y. da qabul qilingan, 28 fevral 1994 y. umumiy axborot vositalarida chop etilgan va shu kundan boshlab kuchga kirgan³.
Qonunda standartlashtirishning asosiy maqsadlari belgilangan:
– iste’molchilar va davlatning mahsulot (xizmatlar) ning aholi hayoti, sog‘ligi va mulki, atrof muhit uchun xavfsizligi masalalari bo‘yicha manfaatlarini himoya qilish;
– mahsulotning o‘zaro almashinuvchanligi va mos keluvchanligini ta’minlash;
– mahsulotning sifati va raqobatbardoshligini oshirish;
– barcha turdagi boyliklarning tejalishiga ko‘maklashish;
– ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy dasturlar va loyihalarni amalga oshirish;
– tabiiy va texnogen halokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlarning sodir bo‘lishi ehtimolini hisobga olgan holda xalq xo‘jaligi ob’ektlarining xavfsizligini ta’minlash;
– o‘lchashlarning birliligini ta’minlash.
O‘zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to‘g‘risida” qonunida belgilanganki, respublikada standartlashtirish bo‘yicha ishlarni o‘tkazish umumiy tashkiliy-texnik qoidalarini belgilovchi O‘z SDT faoliyat ko‘rsatadi. Bu qoidalarning o‘zi O‘zdavstandart tomonidan o‘rnatiladi. Davlatarxitekturaqurilish (qurilish, qurilish industriyasi, shu jumladan loyihalash va konstruksiyalash sohasida), Davlattabiatqo‘mitasi (tabiiy boyliklardan foydalanish va atrof muhitni ifloslanish va boshqa zararli ta’sirlardan saqlash sohasida, Sog‘liqni saqlash vazirligi (tibbiyotga mo‘ljallangan mahsulotlar, tibbiyot texnikasi buyumlari, dori-^:darmonlar sohasida, shuningdek respublikada chiqariladigan va import bo‘yicha keltiriladigai mahsulotda inson uchun xavfli aralashmalar borligini aniqlash masalalari bo‘yicha) o‘zining vakolat doirasida standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkillashtirish, muvofiqlashtnrish va ta’minlash ishlarini olib boradi. Respublikada ko‘llaniladigan me’yoriy hujjatlar ro‘yxati keltirilgan:

• 
  xalqaro (davlatlararo, hududiy) standartlar;
  
• 
  O‘zbekiston davlat standartlari;
  
• 
  tarmoqlar standartlari;
  
• 
  texnik shartlar;
  
• 
  ma’muriy-hududiy standartlar;
  
• 
  korxonalarning standartlari;
  
• 
  xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari.
  

Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujkatlarga shuningdek, standartlashtirish bo‘yicha qoidalar, me’yorlar, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborotlar tasniflagichlari (klassifikatorlari) ham kiradi.
Xalqaro (davlatlararo, hududiy), xorijiy me’yoriy hujjatlar O‘zdavstandart tomonidan belgilangan tartibda qo‘llaniladi. Yagona va uzluksiz ta’lim davlat tizimida ta’lim davlat standartlari ishlab chiqiladi, respublika Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar mamlakatimiz va xorijiy fan va texnikasining zamonaviy yutuqlariga asoslanishi va xalqaro savdo uchun ortiqcha to‘siqlar paydo qilmasligi lozim. Raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun o‘zuvchi (oldindan tuzilgan) standartlar yaratilishi mumkin.
Mahsulotni me’yoriy xujjatlarsiz ishlab chiqarish va xaridga qo‘yish man etiladi.
Mahsulotning aholi hayoti, sog‘ligi, mulkiga xavfsizligini ta’minlaydigan me’yoriy hujjatlarning talablari, mahsulotning mos keluvchanligi va o‘zaro almashinuvchanligini, bularni tekshirish usullarining bir xilligini va bir xil tamg‘alanishini ta’minlash uchun rioya qilinishi shart.
Standartlar va o‘lchashlar birliligini ta’minlash ustidan davlat nazorati idoralari, ob’ektlari va sub’ektlari, davlat nazoratini bajaruvchi davlat inspektorlarining huquqlari va mas’ulligi, shuningdek davlat nazorati sub’ektlarining va bularga rahbar shaxslarning standartlashtirish to‘g‘risida qonunlarni buzganligi uchun, shuningdek standartlardagi majburiy talablarni buzganligi uchun javobgarliklari belgilangan.
Davlat nazorati idoralariga quyidagi huquqlar berilgan:

• 
  aniqlangan buzilishlarni bartaraf etish to‘g‘risida ko‘rsatma berish;
  
• 
  jarima solish;
  
• 
  tadbirkor sub’ektlarning lavozimli shaxslarini ma’muriy javobgarlikka tortish;
  
• 
  tekshirilgan mahsulotni ishlab chiqarishni taqiqlash yoki xaridga qo‘yish (etkazib berish, sotish)ni, foydalanish (ekspluatatsiya qilish) ni to‘xtatish;
  
• 
  standartlarning majburiy talablariga mos kelmaydigan va davlat ruyxatidan o‘tmagan import mahsulotning xaridga qo‘yilishini taqiqlash;
  
• 
  mahsulotni ishlab chiqarish yoki xaridga qo‘yishni (etkazib berish, sotishni) taqiqlash to‘g‘risidagi davlat inspektorining ko‘rsatmasini buzganligi uchun jarima yozish.
  

Jarima sud tononidan belgilanadi, agar tadbirkor sub’ekt qoidani buzganlikdagi aybini o‘z bo‘yniga olsa va jarimani o‘z ixtiyori bilan to‘lashga rozi bo‘lsa, bu to‘g‘rida qaror davnazorat idoralari tomonidan qabul qilinadi.
O‘zbekisyun Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 10 noyabr 2006 y. № 235 qarori bilan Davlat nazorati to‘g‘risidagi Nizomga jarimaga tortish qismida o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritilgan (Nizom 12 avgust 1994 y. № 410 hukumat qarori bilan tasdiqlangan).
a) 4 modda beshinchi abzas quyidagicha tahrirda bayon etiladi:
“xo‘jalik faoliyatini yurituvchi sub’ektlarga nisbatan standartlarning majburiy talablarini buzganligi uchun, lavozimli shaxslarga ma’muriy jazo qo‘llanilgandan keyin yil davomida takror buzilishga yul qo‘yganligi uchun xaridga chiqarilgan mahsulot narxining 50 foizi miqdorida jarimalarni qo‘llash tug‘risida qaror qabul qilish”;
b) quyidagi mazmunda 9 modda qo‘shimcha kiritilsin:
“9. Xo‘jalik faoliyati sub’ektining oxirgi hisobot sanasida joriy aktivlarining summasidan 20 foizdan ortiq jarimalarni undirish qaror qabul qilingan kundan boshlab 6 oyga har oyda to‘lash sharti bilan cho‘zilishi mumkin”
Davlat byudjetidan moliyalashtiriladigan ishlar ro‘yxati belgilangan:
– xalqaro, davlatlararo, hududiy me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish yoki qatnashish;
– standartlashtirishning muayyan ob’ektlari bo‘yicha qonun hujjatlarining loyihalarini ishlab chiqish;
– asos bo‘luvchi tashkiliy-metodik va umumtexnikaviy me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va uning ishlashini ta’minlash;
– texnik-iqtisodiy axborot tasniflagichlarini ishlab chiqish, bular to‘g‘risida rasmiy axborot tayyorlash va chop etish, shuningdek barcha foydalanuvchilarga tarqatish:
– umumdavlat ahamiyatidagi ilmiy-tadqiqot va boshqa ishlarni bajarish
– standartlarning majburiy talablariga rioya qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish;
– me’yoriy hujjatlar davlat jamg‘armasini shakllantirish va olib borish. Standartlarni, mahsulot va xizmatlar katalogini belgilangan tartibda xaridga qo‘yishdan olingan mablag‘lar, shuningdek standartlashtirish to‘g‘risidagi qonunlarni buzganligi uchun jarimaga tortishdan olingan mablag‘larning bir qismi ham moliyalash manbalari bo‘lishi mumkin.
Davlat byudjeti mablag‘laridan moliyalashtiriladigan davlat dasturlarini ishlab chiqishda mahsulot sifatini me’yoriy ta’minlash bo‘limlari nazarda tutilishi lozim.
Muvofiqlik belgisi bilan tamg‘alangan mahsulot chiqaruvchi korxonalarni, shuningdek ananaviy texnologiya imnoniyatlaridan o‘zuvchi, istiqbolga mo‘ljallangan talablar standarti bo‘yicha mahsulot ishlab chiqargani uchun iqtisodiy yordam va rag‘batlantirish davlat kafolati Qonunda ko‘zda tutilgan⁴.

2.2. Standartlashtirishning asosiy tushuncha, maqsad va vazifalari

Faraz qilaylik, endi dam olay deb, dam olish xonasiga kirib, chiroqni yoqqan edik, lip etib yondi-yu, o‘chdi. Nima qilamiz? Darhol boshqa lampochkani olib, almashtiramiz. Xo‘sh, buning nimasi g‘ayri tabiiy? Siz bunda kuygan lampochkani o‘rniga boshqasi aynan, ham kuchlanish bo‘yicha, ham qo‘vvati bo‘yicha, ham o‘lchamlari bo‘yicha to‘g‘ri kelishini ostida qanchalar inson mehnati yotganligini hech o‘ylab ko‘rganmisiz?

Odatda biz standart bo‘yicha degan iborani ko‘p ishlatamiz.
Xo‘sh standart nima? Standart - bu ko‘pchilik manfaatdor tomonlar kelishuvi asosida ishlab chiqilgan va ma’lum sohalarda eng maqbul darajali tartiblashtirishga yo‘naltirilgan hamda faoliyatning har xil turlariga yoki natijalariga tegishli bo‘lgan umumiy va takror qo‘llaniladigan qoidalar, umumiy qonun-qoidalar, tavsiflar, talablar va usullar belgilangan va tan olingan idora tomonidan tasdiqlangan me’yoriy hujjatdir.
Standartlar fan, texnika va tajribalarning umumlashtirilgan natijalariga asoslangan va jamiyat uchun yuqori darajadagi foydaga erishishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.
Standartlar darajasiga qarab, halqaro, mintaqaviy davlatlararo, milliy va korxona miqyosida faoliyat ko‘rsatadi.
Davlat standartlari mahsulotni ishlab chiqish va uni ishlab chiqarishga qo‘yish bosqichida yangi mahsulotlarning yuqori sifatli turlarini yaratish va o‘zlashtirishni tezlashtirishga, ishlab chiqaruvchi, tayyorlovchi va iste’molchi oralaridagi munosabatlarni yaxshilashga yo‘naltirilgan.
Standartlashtirish tizimi yangi buyumga o‘z vaqtida yuqori sifatli loyiha-konstruktorlik hujjatlar berish, korxonaning yangi mahsulotini berilgan sifat ko‘rsatkichlariga asosan tayyorlashni va kerak bo‘lsa mahsulotning ishlab chiqarishdan olib tashlashni belgilaydi.
Standartlashtirish mahsulot muomalada bo‘lganida va sotish bosqichlarida mahsulotni joylashtirish (upakovka)da yaxshi tartib va sharoitlar yaratishga, yuklashga va joylashtirishga, saqlashga, omborlarda mahsulot sifatini buzilmay saqlashga, transportda olib yurishda, buyumni tarqatish, sotish tashkilotlariga talablar belgilaydi.
Standartlashtirish tub mohiyati bilan ishlab chiqarishni tashkil etishning eng samarador formalari haqidagi fandir.
Standartlashtirish iqtisod, texnologiya va fundamental fanlar singari asosiy yo‘nalishlarni bir-biriga bog‘lovchi vosita hamdir.
Ko‘pgina texnika jihatidan ilg‘or mamlakatlarda standartlashtirish masalalariga o‘suvchi qiziqish qayd qilinmoqda, uning asosi bo‘lgan standartlashtirishning nazariyasiga ham katta e’tibor berilmoqda.
Standartlashtirishni texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarishda eng ratsional joriy qilish, mahsulot sifatini yaxshilash, mehnat harajatlarini va moddiy resurslarni ta’sirchan vositalaridan biri sifatida ko‘rilmoqda.
Ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnik dastur va loyihalarni amalga oshirish standartlashtirishning asosiy maqsadlaridan hisoblanadi. Bu maqsadni amalga oshirilishi «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi qonunda aniqlashtirilgan: «To‘liq yoki qisman respublika byudjet mablag‘larini moliyalashtiruvchi davlat dasturlarini ishlab chiqishda mahsulotning sifatini me’yoriy taminlanishi bo‘yicha bo‘limlar ko‘zda tutilishi shart».
Tabiiy va texnogen falokatlar va boshqa favqulodda vaziyatlar vujudga kelishini hisobga olgan holda, iqtisodiyot ob’ektlarining xavfsizligini ta’minlash.
O‘zRH 78-001 rahbariy hujjat bilan me’yoriy hujjatlarda yong‘in xavfsizligi talablari to‘liq ko‘rsatilishini tekshirish metodikasi ustidan nazorat qilish tartibi tasdiqlangan.