Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус талим вазирлиги

Torli sozlar guruhi.

Torli sozlar guruhi simfonik orkestrning eng katta guruhidir. Zamonaviy orkestrlarda ijrochilar soni yuzdan ortiq. Shulardan 50-60 ijrochi torli-sozlar guruhini tashkil qiladi. Nima uchun? Birinchidan, torli sozlar guruhi orkestrning fundamenti, asosi hisoblanadi.Torli sozlar ovozidagi iliqlik, yumshoqlik, ravonlik va teranlik xususiyatlari bu guruhning boshqa guruhlardan ustunligini belgilaydi.

Ikkinchidan, boshqa guruhlar cholg’u sozlarining yangroq va kuchli ovozlari bosib ketmasligi uchun orkestrdagi torli sozlar soni ko’proq bo’lishi kerak.
Torli sozlar guruhiga skripka, alt, violonchel va kontrabas sozlari kiradi. Skripka guruhdagi asosiy soz hisoblanadi. Bu soz nihoyatda go’zal va ifodali ovoz tembriga ega.Orkestrda skripkalar ikki guruhga bo’lingan. Kompozitorlar birinchi va ikkinchi skripkalar partiyasini alohida yozadilar.
Alt sozining tuzilishi xuddi skripkanikiday, lekin alt skripkadan bir muncha katta. Shuning uchun uning tovush diapazoni pastrok, ovozi esa qalinroq.
Violonchel sozining tembri nihoyatda yumshoq va yoqimli. Lirik obrazlarni ham, qahramonlik obrazlarni ham ifodalab berishda violonchel keng qo’llaniladi.
Kontrabas sozining ovozi past, vahimali. Bu soz butun guruhning asosi hisoblanadi. Yakka holda juda kam chaladi. Lekin ba’zida kompozitorlar fojiali, vahimali obrazlarni tasvirlash uchun kontrabas ijrosidan foydalanadilar.


Yogochdan ishlangan damli sozlar guruhi

Bu guruhga fleyta, goboy, klarnet va fagot cholg’u sozlari kiradi. Bu cholg’ularning boshqa turlari ham bor. Lekin orkestr ijrosida ularning doimiy qo’llanishi shart emas. Fleyta nihoyatda engil va yorqin ovoz tembriga ega. Fleyta qushlarning sayrashini, fantastik va ertak obrazlarni juda ishonarli tasvirlaydi. Fleyta oilasiga mansub yana bir cholg’u sozi - bu fleyta - pikkolo (kichik fleyta).

Bu soz fleytadan kichik, lekin tovushi fleytanikidan bir oktava yuqori. Aytib o’tilganidek bu soz har doim qo’llanilmaydi. Goboy sozi ilik, yoqimli bizning surnayga uxshaydigan ovoz tembriga ega. Goboy oilasiga mansub bo’lgan ingliz surnayi goboydan kattaroq, ovoz diapozoni esa pastroq. Kompozitorlar sharq manzaralarini tasvirlashda shu cholg’u soziga ko’proq e’tibor beradilar.
Klarnet sozi sof, yorqin ovoz tembriga ega. Uning imkoniyatlari nihoyatda boy, turli xil xarakterlarni ifodalab bera oladi. Diapazoni juda katta. Har qanday balandlikda erkin va ravon chala oladi. Klarnet oilasiga mansub sozlar - kichik klarnet va bas klarnet orkestrda kerakli hollarda qo’llaniladi.
Fagot ovozi bu guruhda eng past, agar obrazli qilib tasvirlasak, keksa odamning norozi ohangda gapirishiga o’xshaydi. Lekin ko’p hollarda fagot juda jiddiy va g’amgin ohangda ham yangrashi mumkin. Fagotga oiladosh soz bo’lgan kontrfagot faqat kerakli hollarda qo’llaniladi.
Saksofon sozi juda kuchli, ifodali va yoqimli ovoz tembriga ega. Uning to’rtta turi bor.Bu soz ham faqat kerakli hollarda ishlatiladi.