Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус талим вазирлиги

Misdan ishlangan damli sozlar guruhi.

Bu guruhga truba, valtorna, trombon va tuba sozlari kiradi. Truba sozi baland, yorqin ovoz tembriga ega. Harbiy signal, chaqiriq ohanglarini kompozitorlar doim truba uchun yozadilar. Valtorna sozi qadimda ovchilar chalib bir-biriga signal beradigan ov burg’usi sozidan kelib chiqqan. Shuning uchun tabiat manzaralari-o’rmonlar, dalalar, tog’lar manzaralarini tasvirlashda ko’proq valtorna ishlatiladi. Bu soz nihoyatda lirik, kuychan ovoz tembriga ega.

Trombon sozining ovoz tembri truba soziga yaqin, lekin uning diapazoni trubanikidan pastroq. Trombon ovozi pastki registrda fojiali, tahdidli va dahshatli yangraydi. Yuqoridagi registrda esa yorqin va tantanali xarakterni ifodalab bera oladi.
Tuba sozi guruhda eng past ovoz tembriga ega. Uni "bas" ham deb atashadi. Shuning uchun yakka holda deyarli chalmaydi. Bu sozning asosiy vazifasi boshqa sozlar ijrosini quvvatlash, ijroga fundament, asos bo’lishdan iborat.


Zarbli sozlar guruhi.

Tovush chiqarish uslubi zarba berish, urib chalish bo’lgani uchun guruh shunday deb ataladi. Bu guruh sozlari kuy chala olmaydi. Ularning vazifasi ritmni ushlab turish va orkestrning ijrosini kuchaytirishdan iborat. Bu guruhning ba’zi sozlari ma’lum tovush balandligiga ega, ya’ni kerakli tovushlarni chala oladi. Bular litavralar, qo’ng’iroqlar, qo’ng’iroqchalar, chelesta va ksilofonlardir. Qolgan zarbli sozlar tovush balandligiga ega emas. Ular gumburlaydi, jaranglaydi, taraqlaydi va boshqacha qilib aytganda "chiroyli shovqin" hosil qiladi va bu bilan orkestr ijrosini boyitadi. Bu sozlar katta va kichik baraban, uchburchak, kastanetalar va tamtamdir Simfonik orkestrning xech bir guruhiga kirmaydigan, mustaqil arfa sozi bor. Arfa chertib chalinadigan torli soz bo’lib, juda qadimdan ma’lum. Arfa sozining ovoz tembri juda go’zal, nozik va engil. Ko’p hollarda orkestrda boshqa sozlarga jo’rnavoz bo’ladi.

Biz simfonik orkestrning cholg’u sozlari haqida qisqa ma’lumot berdik. Bu turli xil sozlarni birlashtirish san’ati kompozitorlardan yuksak mahorat talab qiladi. Bu ishda buzib bo’lmaydigan, yagona qoidalar yo’q. Orkestr uchun musiqa yozadigan kompozitor har bir cholg’u sozining xususiyatlarini va imkoniyatlarini chuqur bilishi shart. Bundan tashqari u bu sozlarning ansambl xususiyatlarini ham yaxshi bilishi kerak. Shuningdek u yaratgan musiqa ham go’zal bo’lishi lozim. "Musiqiy fikrning go’zalligi orkestr ijrosining go’zalligini belgilaydi", - degan edi buyuk rus kompozitori M.I.Glinka.