121
қилинарди. 1523 йилдаёқ биринчи бор кальвинист – руҳоний ёқиб
юборилган эди. Католиклар тарафида қирол, Париж ва мамлакат
аҳолисининг асосий қисми бор эди (кўпгина оддий одамлар гуге-
нотлар орасида зодагонлар кўп бўлганлиги учун уларга ишонмас-
дилар). 1560 йилдан 1574 йилгача
Францияда Валуа сулоласидан
қирол Карл IX ҳукмронлик қилди. У иқтидорли эмасди, давлат
ишлари ҳам уни унча қизиқтирмасди. У ҳали кичик ёшда бўлган
йилларда унинг онаси ўта мағрур, айёр ва жанжалкаш аёл қиролича
Екатерина Медичи ҳукмронлик қилди. Шу даврда Антуан Бур-
боннинг ҳам саройдаги таъсири кучаяди.
Диний урушлар мамлакатни кулфат гирдобига тортди. Ёвузлик
ва жаҳолат кучайди. Католиклар ўз таршкилотларини тузар, сон-
саноқсиз юришлар ташкил қилар, гугенотларни ўлдиришарди. Улар
аёлларга ҳам, болаларга ҳам шафқат қилмадилар. Гугенотларнинг
мол-мулклари ёқиб юборилди. Бунинг ҳаммасини католиклар гуноҳ
ҳисобламас, зеро гугенотларни бидъатчилар деб ҳисоблашарди, шу-
нинг учун уларни йўқ қилиш керак эди.
Гугенотлар унчалик шафқатсиз эмасдилар. Одатда қўлга кири-
тилган шаҳарларда улар черковларни вайрон қилар, авлиёларнинг
ҳайкалларини, иконаларни синдирардилар. Улар руҳоний ва монах-
ларга шафқат қилишмас эди. Аёллар ва болаларга эса одатда тегиш-
масди.
Диний урушлар пайтида протестантлар қирол ҳокимиятини ён
беришга мажбур қилдилар. 1570 йилда
Сен-Жерменда келишувга
эришилди ва қирол ярашиш эдиктига имзо чекди. Гугенотлар като-
ликлар билан бир қаторда давлат мансабларини эгаллаш ҳуқуқига
эга бўлдилар. Протестантларнинг диний маросимларига ҳамма ерда
рухсат берилди. Гугенотлар тўртта қалъани, шу жумладан ғарбий
қирғоқдаги Ларошель портини ҳам ўз қарамоғига олдилар. Бироқ
тинчлик узоққа чўзилмади.
Франциядаги ўзаро урушга Англия, Испания, Нидерланд гёзла-
ри, немис аскарлари, итальян, испан ва швейцар ёлланма жангчила-
ри аралашдилар.
Гугенотларнинг раҳбарлари адмирал Колиньи
1
ва Генрих Нав-
варский эдилар. Карл IX католиклар ва гугенотларни яраштириш
1
Гаспар де Шатийон, граф де Колиньи – 1519 –1572 йиллари яшаган, 1569 йилдан гу-
генотлар етакчиси, Карл IX нинг яқин маслаҳатчиси. Муқаддас Варфоломей тунида Генрих
Гиз буйруғи билан ўлдирилган.
www.ziyouz.com kutubxonasi
122
мақсадида Генрихга ўз синглиси Маргаритани эрга беришга қарор
қилди. Тўйни 1572 йилнинг августига белгиладилар. Шунинг учун
ҳам Парижга гугенотларнинг барча йўлбошчилари ўз одамлари
билан келдилар. Католикларнинг раҳбарлари ва
Екатерина Меди-
чи гугенотларнинг ва Генрих Навварскийнинг таъсири кучайиши-
га йўл қўйишни хоҳламас эдилар. Улар протестантларнинг барча
йўлбошчилари Парижга тўпланишидан фойдаланиб, уларни йўқ
қилишга қарор қилдилар.
Энг аввало гугенотларнинг йўлбошчиларидан бири адмирал Ко-
линьига суиқасд қилинди. Уни панадан отилган ўқ билан ярадор
қилишди, лекин у тирик қолди. Екатерина Медичи гугенотларнинг
қасд олишидан қўрқиб (Парижда 20 мингдан ортиқ гугенот йиғилган
эди), зарба беришга қарор қилди. Унинг бахтига Париж аҳолиси ҳам
Екатерина Медичи тарафида эди. Заиф характерли Карл IX ни бу
«мангу исёнчилар»ни йўқ қилиш зарурлигига ишонтиришди.
1572 йил 24 август – Муқаддас Варфоломей байрами арафаси-
даги тунда Париж савдогарлари оқсоқоли тузган қотиллар тўдалари
гугенотларни калтаклашни уюштирдилар.
Гугенотлар жойлашган
уйларни хоч билан яширинча белгилаб чиқдилар. Сен-Жермен аб-
батлигида қўнғироқ чалинди, бу биринчи чақириқ эди. Муқаддас
Варфоломей туни бошланди. «Оқ кўнгил католиклар»нинг оломони
герцог Генрих Гиз раҳбарлигида гугенотларнинг уйларига бости-
риб кирдилар. Аксариятини тўшакда ушлаб олдилар, бечоралар ҳеч
нарсадан шубҳаланишмаган эди. Уйларни таладилар, гугенотларни
ўлдирдилар. Аёлларни ҳам, гўдакларни ҳам аямадилар. Адмирал
Колиньини ўлдириб, жасадини кўчалардан судраб ўтдилар, сўнгра
дорга осиб қўйдилар, қиролнинг ўзи ҳам сарой деразаси ёнида ту-
риб бу бахтсиз одамларга ўқ узди. 24 август тушгача 2 минг гуге-
нот ўлдирилди. Қотиллик бир неча кун давом этди. Замондошлар
ҳаммаси бўлиб 30 минг киши ўлдирилди, деб ҳисоблаганлар.
Генрих Наваррский ва шаҳзода Конде католик динига ўтганлиги
учунгина тирик қолишди. Шу воқеалардан кейин протестантизм
Францияда тақиқланди.
Муқаддас Варфоломей тунидаги қотиллик билан фуқаролар уру-
шининг 1560 –1572 йилларни ўз ичига олган, нисбатан мўътадил би-
ринчи даври якунланди.
Мадридда ва Римда Варфоломей туни ҳақидаги хабарни қувонч
билан кутиб олишди ва тантанали байрам қилдилар. Папа Григорий
www.ziyouz.com kutubxonasi
123
XIII бир томонда ўзининг портрети ва иккинчи томонида қўлида
хоч ушлаган ва гугенотларни ўлдираётган
фаришта тасвирланган
медаль тайёрлашга буйруқ берди. Испания қироли хат жўнатиб
Карл IX ни шундай ажойиб онаси борлиги билан, Екатерина Меди-
чини эса унинг шундай «ғаройиб» ўғли борлиги билан табриклади.
Сен-Жермен эдикти йўқ қилинди. Бироқ урушлар давом этди.
Энди Ларошель ва бошқа шаҳарларнинг аҳолиси исён кўтардилар,
уларга зодагон-гугенотлар қўшилдилар.
Диний урушлар Франция учун улкан фожиа бўлди, диний мута-
ассиблик ва фанатизм ўн минглаб французларнинг ўлимига сабаб
бўлди.
Мутаассиблик ва фанатизмнинг қурбонлари сафида Валуа суло-
ласининг сўнгги қироли Генрих III ва католиклар сардори Генрих
Гиз ҳам бор эдилар.
Do'stlaringiz bilan baham: