Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Жўнғор хонлигининг ташкил топиши. XVI аср охири – XVII 
аср бошларида Ғарбий Мўғилистонда алоҳида давлат вужудга ке-
либ, Жўнғор хонлиги номини олди. Россия ва Хитойнинг манфа-
атлари кесишган ерда жойлашган бу давлат Марказий Осиёдаги 
халқаро муносабатларда муҳим роль ўйнади.
Ноқулай қўшнилар қуршовида жойлашганлик Жўнғор хонлиги-
нинг иқтисодий ва ички сиёсий ҳолатига таъсир этмасдан қолмади. 
Мамлакатда аста-секин ҳукмронликни Чорос уруғи эгаллаб олди 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

405
ва ўз сафидан Харахулни хон қилиб кўтаришди. Норози бўлган 
бир гуруҳ зодагонлар ўз қавмлари билан Жўнғордан кўчиб кетди-
лар. Кўчиб кетганлардан бир гуруҳи кейинчалик қолмиқлар бўлиб
шаклландилар ва Россияга тобеликни тан олдилар. Жўнғорда 
қолган мўғиллар 1635 йили Харахули вафотидан сўнг унинг ўғли 
Батур-хунтайжи бошчилигида маньчжурларга қарши бирлашдилар. 
Шу сана Жўнғор давлати ташкил топган вақт ҳисобланади.
Жўнғор давлати ташкил топганлигидан норози бўлган бир қисм 
ойратлар Волга бўйига, Кўкинорга кўчиб кетдилар ҳамда мустақил 
ойратлар хонликларини ташкил қилдилар. Хитой ва маньчжурларга 
қарши кайфиятга қарамасдан ойратларнинг ташқи сиёсатидаги бош 
йўналиш Шарқий Туркистон бўлиб қолди.
XVII аср 40-йилларида Жўнғор хонлиги Мўғулистоннинг шарқий 
ҳудудларини Чалиш ва Турфондан бошлаб босиб ола бошлади. Кей-
ин Кирия, Оқсув, Қашғар ҳудудларига бостириб кирди. Етти сув-
нинг шарқий қисмидан қирғиз ва қозоқларни сиқиб чиқарди. Ай-
тиш мумкинки, бу пайтга келиб Цинлар Хитойининг кириб келиши-
га қарши тура оладиган турк-мўғул этник бирлиги шаклланган эди.
Маҳаллий ойрат аҳолисининг бир қисми ўтроқ ҳаёт кечириш-
га ўтади, шаҳарлар қура бошлайди. Қонунлар тўплами – «Цааджин 
бичик» ишлаб чиқилди ва алоҳида ойрат ёзувини жорий қилишга 
ҳаракат қилинади. Бу ойратларни Цинлар таъсирига тушиб қолган 
ва Шарқий Туркистон халқлари билан яқинлашиб кетган бошқа 
мўғул уруғларидан анча узоқлашганлигидан далолат беради.
1690 йили цинлар билан жўнғорлар ўртасида бошланган уруш 
бутун XVIII аср биринчи ярмида давом этди. 1755 йили Амурса-
на бошчилигида кўтарилган қўзғолонни бостириш чоғида цин-
лар қўшини томонидан Жўнғор хонлигининг ўша пайтдаги ҳамма 
аҳолиси қириб ташланди.
* * *
1758 йили Жўнғор хонлиги тугатилди. Унинг ерлари Хитой им-
перияси таркибига қўшиб олинди.