Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Япония Токугавалар сёгунати даврида
Япония XVII аср бошларида. Токугава хонадонидан дастлабки 
сёгунлар даврида Япония ягона давлатга айлана бошласада, асли-
да мамлакатнинг бирлашишига эришилмаганди. Сиёсий муҳитнинг 
муқимлигига эришиш князлар мухолифатини бостириш йўли би-
лан ушлаб туриларди. XVII аср бошларида улардан баъзилари 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

383
(Такэда, Минаи, Кумачаи) христианликни қабул қилиб (Токугава-
нинг рақиблари Ғарбнинг ёрдамига умид боғлашарди), оилала-
ри билан қатл қилиндилар. Кўпгина князларнинг, асосан жануби-
ғарбдагиларнинг, ерлари мусодара қилинди. Бошқалари янги ерлар-
га кўчирилди. Иттифоқчиларга миннатдорчилик белгиси сифатида, 
уларнинг ер майдонлари кенгайтирилди.
Шундай қилиб, Токугавалар ўз мулкларини Хонсю оролининг 
марказида жамлашга муваффақ бўлдилар. Мулк эгалари бўлган 
князлар йиллик шоли даромади билан ўлчанадиган бойликлари 
даражасига биноан фарқланарди. XVII аср бошларида Япония-
нинг умумий шоли даромади 11 миллион коку (1 коку – 180,4 кг.) 
миқдорида белгиланди. Ана шу миқдордан 4 млн коку Токугава 
хонадонига тегишли эди. Фақат энг бой феодалларнинг унча кат-
та бўлмаган гуруҳларигина (фақат 16 феодал князларнинг ҳар бири 
300 минг коку шоли даромадига эга эди) бир оз мустақилликдан 
фойдаланарди, анчагина вассал-самурайларга хўжайинлик қиларди 
ва баъзан ҳатто ўз тангаларини ҳам зарб қиларди. Князларнинг асо-
сий қисми эса (200 дан зиёд) ўзларининг иқтисодий ва ҳарбий заиф-
ликлари туфайли тўлалигича Токугава сёгунларига боғлиқ эдилар. 
Микадо атрофидагилардан иборат бўлган сарой аҳли ҳам ана шу 
қарамлар тоифасига кирарди.
Токугавалар даврининг бошларида Япониянинг аҳолиси 20 мил-
лионга яқин кишидан иборат эди. XVII асрдаги барқарорлик туфай-
ли аҳоли 29 миллионга яқинлашди. Уларнинг 80 фоиздан ортиқроғи 
(яъни асосий қисми) қишлоқларда яшарди ва мамлакатнинг бош 
ишлаб чиқарувчи кучи –деҳқонлардан иборат эди.
Токугавалар Япониясида ерлар феодалларга тегишли бўлган. 
Феодал ер эгалигининг асосий шакллари қуйидагилар эди: 1) сёгун-
ларнинг ерлари; 2) князларнинг ерлари; 3) черков ва монастирлар-
нинг ерлари.
Ҳар бир феодал ўз мулкида ҳукмдор сифатида иш юритарди
ва ернинг амалдаги (лекин расмий эмас) эгаси эди. Шарқнинг 
бошқа мамлакатларида бўлганидек, ернинг олий мулкдори ҳукмдор 
қиёфасида, айни ҳолатда – микадо қиёфасидаги давлат ҳисобланарди. 
Император оиласининг ҳокимиятдан маҳрум килинганлиги ернинг 
шартли эгалари – князларнинг аҳволини мустаҳкамлади.
Савдогарлик ва ҳунармандлик асосан Япониянинг бевосита сё-
гунат назорати остида бўлган шаҳарларида тўпланганди. Энг йирик 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

384
шаҳарлар Эдо – Япониянинг пойтахти (ҳозирги Токио), Осака – мам-
лакатнинг бош савдо маркази, Киото – императорнинг қароргоҳи, 
порт шаҳарлари Сакаи ва Нагасаки эди. XVII аср ўрталарига келиб 
Эдо, Киото ва Осакада 300 минг аҳоли (самурайлардан ташқари), 
порт ва савдо марказлари бўлган Нагасаки, Нагоя, Сакаи ва Кандзава 
шаҳарларининг ҳар бирида 60 мингдан ортиқ киши яшарди. Хиро-
сима, Окаяма, Хаката, Кумамото ва Акита шаҳарларида 20 мингдан 
зиёд аҳоли истиқомат қиларди. Хёго, Фукуога ва Такатада 10 мингдан 
20 минггача одам бор эди. Қароргоҳ шаҳарларнинг катта-кичиклиги 
князликларнинг ҳудудлари ҳажмига ва аҳоли сонига боғлиқ эди.