Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Саноат, қишлоқ хўжалиги ва савдо. Ислоҳотларнинг бошла-
ниши. XVIII асрга келиб жуда катта ҳудудни эгаллаган империя-
нинг турли жойларида иқтисодий ва маданий ривожланиш даража-
си ҳар хил эди. Феодал ер эгаларининг ҳукмронлиги ҳам мамлакат 
иқтисодининг ривожига тўсқинлик қилаётган эди. Тўхтовсиз олиб 
1
Евгений Савойский – (1663 –1736) шаҳзода, немис саркардаси, генралиссимус, келиб 
чиқиши француз.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

237
борилган урушлар туфайли давлат бюджетидаги камомад ҳам йил 
сайин ўсиб борди. Давлат хазинасини тўлдириш мақсадида XVIII 
аср бошларидан ҳукумат Чехия, Моравия, Силезия, кейин эса Венг-
рияни талаш сиёсатини олиб борди. Бу ҳудудлар хазинага Австрия-
нинг ўзига қараганда анча кўп солиқ тўлашга мажбур эдилар. Аммо 
на солиқларнинг оширилиши, на қўшимча пул чиқариш ва на сарой 
харажатларини чеклаш кутилган натижани бермади.
XVII асрнинг 80-йилларидан Австрияда меркантилизм
1
ғоялари 
тарқала бошлайди. Меркантилизмнинг Австрия мактаби намоянда-
лари (улар камералистлар деб аталган) иқтисодий ислоҳотларнинг 
бутун дастурини олға сурдилар.
Ислоҳотлар дастури Иосиф I (1705 –1711) ва Карл VI (1711–
1740) даврида амалга оширилди. XVIII аср бошида янги ташкил 
қилинган мануфактураларни молиялаш мақсадида Давлат банки 
ташкил қилинди. 1719 йили ҳукумат Фиум ва Триест портларини 
очиқ портлар деб эълон қилди ҳамда уларни мамлакатнинг ички 
ҳудудлари билан боғлайдиган йўллар қурилишини бошлади. Шу 
йиллари Адриатика денгизидаги Австрия флотига асос солинди. 
Ислоҳотлар саноатнинг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатди. 
Эски мануфактуралар билан бир қаторда фабрика типидаги янги 
йирик мануфактуралар пайдо бўлди. Цех тузилишига қарши ҳам 
бир қатор тадбирлар амалга оширилди. 1725 йили император шо-
гирдларнинг дипломсиз ва цехлардан ташқарида ҳунармандчилик 
билан шуғулланишига рухсат берувчи декрет эълон қилди. 1731 
йили Карл VI томонидан чиқарилган декрет эса барча цехларнинг 
саноат фаолиятини маҳаллий ҳокимиятлар назорати остига қўйди.
XVIII асрдаги иқтисодий юксалиш секинлик билан бўлса-да, 
қишлоқ хўжалигида ҳам юз берди. Картошка, беда, маккажўхори син-
гари янги экинларнинг пайдо бўлиши, ўғитларнинг қўлланилиши, 
уч далали экиш тизимидан воз кечилиши хўжаликнинг интенсив 
ривожланишига олиб келди. Айни пайтда қишлоқда табақаланиш 
кучайиб, бой деҳқонлар ва мутлақо мулксиз камбағалларнинг сони 
1
Меркантилизм (французча mercantilisme, лотинча mercante – сотувчи, савдогар) –
феодализмнинг инқирози ва капитализмнинг шаклланиши даврида савдо буржуазиясининг 
манфаатларини акс эттирувчи иқтисодий таълимот ва иқтисодий сиёсат. Меркантилист-
лар бойликнинг асосий манбаи ишлаб чиқариш эмас, айланма капиталнинг кўплиги деб 
ҳисоблаганлар ва бойликни пул капиталининг кўплигида деб билганлар. Шу сабабли чет-
га товар чиқариб, мамлакатда пулни (олтин ва кумуш) кўпайтириш фаровонликка хизмат 
қилади деган принципга асосланганлар.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

238
ортиб борди. Ерсиз қолган камбағаллар ҳисобига қишлоқда ёллан-
ма ишчилар сони ошди.