Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

soat 

soat

kuchini  va  impulsning o'zgarishini  toping.

km

34.

  Massasi  5  •  10

31

 bo'lgan  poyezd  36  -----  tezlik bilan  harakatlan-

soat

moqda.  Agar tormozlanish  kuchi  2,5  •  10

5

  N  ga teng bo'lsa,  tormozlan- 

gandan  keyin  bir minut  ichida  poyezd  qanday  masofani  o'tadi?

3 8 -  § .  O g ‘irIik  kuchi  va  jism n in g  o g ‘irligi

Erkin  tushishda  ham m a  jism lar  tekis  tezlanuvchan  harakat 

qiladi,  binobarin,  ularga  kuch  t a ’sir  qiladi.  Bu  kuch  jism larning 

Yerga  tortilish  kuchi  b o'lib,  uni  o g ‘irlik  (gravitatsiya)  kuchi  deb 

a ta la d i.  O g 'irlik   k u ch i,  o d a td a ,  P  h arfi  b ila n   b e lg ila n a d i. 

D inam ikaning  ikkinchi  q o n u n id an   foydalanib,  og'irlik  kuchini 

hisoblash  m um kin.  Buning  u ch u n   (71)  form ulada  a  ni  erkin 

tu s h is h   te z la n i s h i  g  b i l a n ,  F   ni  o g ‘ir lik   k u c h i  P  b ila n  

alm ashtiram iz,  u  holda  jism ga  ta ’sir  etayotgan  og'irlik  kuchini 

hisoblash  uchu n  quyidagi  form ulani  yoza  olam iz:

P = mg. 

(75)

Fizikada  og'irlik  kuchi  tu sh u n ch asidan   tashqari  jism larning 

og'irligi  tushunchasi  ham  ishlatiladi.

J ism n in g   Yerga  to rtilish i  tu fa y li  ta ya n ch g a   y o k i  osm aga 

k o ‘rsatadigan  t a ’sir  kuchi  og'irlik  deb  ataladi.

Shuni  aytib  o'tish   kerakki,  og'irlik  va  og'irlik  kuchi  ham m a 

vaqt  boshqa-boshqa jismga  qo'yilgan:  og'irlik  kuchi jismga,  og'irlik 

esa  tayanch  (taglik,  osm a  va  hokazolar)ga  qo'yilgan.  Shu  sababli 

jism   tayanchga  tekkandagina  og'irlik  nam oyon  bo'ladi.  Jism ning 

og'irligini  ham   P  harfi  bilan  belgilash  qabul  qilingan.

117

---

Tayanch  yoki  osm a  Yerga  nisbatan  faqat  tin ch   turganda  yoki 

t o 'g 'r i   c h iz iq li  te k is   h a r a k a t  q ilg a n d a   ji s m n in g   o g 'ir lig i 

(N yutonning  uch in ch i  qonuniga  binoan)  og'irlik  kuchiga  teng 

bo'ladi.

O g'irlik  jism n in g   Yer  sirtid an   balandligiga  va  jism   turgan 

joyning geografik  kengligiga bog'liq  bo'ladi  (47-,  48-  §  larga  q.).

Ikki  turli jism ning  og'irligini  (75)  form ula  yordam ida

Л  =   m xg,  P2 =  m g

k o 'rin is h d a   yo zish   m u m k in .  B irin ch i  te n g lik n i  ik kinch isig a 

h ad m a-h ad   b o 'lib ,  quyidagi  nisbatni  hosil  qilamiz: