Zig'ir sanoati Tolali zig‘ir paxtadan keyin eng mashhur va qimmatli ekin hisoblanadi. Bu juda yuqori quvvat va elastiklik, porlash va namlik qobiliyati bilan ajralib turadigan tolani beradi. Biroq, Rossiyada zig'ir matolarini ishlab chiqarish uchun xom ashyo juda cheklangan hududlarda ishlab chiqariladi. Zig'ir - havo namligi yuqori bo'lgan mo''tadil iqlim zonasining madaniyati. Asosiy ekin maydonlari quyidagi hududlardir: Markaziy mintaqaning shimoli, shimoli-g'arbiy qismining janubi, Belorussiya, Ukrainaning o'rmonzorlari va Boltiqbo'yi respublikalari. Volga-Vyatka mintaqasida ham tolali zig'ir mavjud, bundan tashqari, Urals va G'arbiy Sibirning o'rmon zonasida oz miqdorda etishtiriladi.
Belarusiyada texnik ekinlar sanoat aylanmasining 5% dan kamrog'ini egallaydi. Asosiy tijorat mahsuloti tolali zig'irdir, chunki iqlim sharoiti tufayli u yerda faqat zig‘ir va kartoshka yetishtirilishi mumkin. Zig'ir yetishtirishning asosiy hududlari Vitebsk, Mogilev, Minsk, Grodno viloyatlari va Gomel viloyatining shimoli-sharqidir.
Ukrainada zig'ir uning shimoliy qismida, xususan, Volin va Chernigov viloyatlarining shimolida o'stiriladi. Ilgari, Sovet davrida, zig'ir faqat o'rmonda yetishtirildi va zig'ir tolasining 30% Ittifoq miqyosidagi to'plamning 28% ni berdi. Ammo Ukraina qishloq xo'jaligi juda xilma-xildir va iqlim sharoiti bu erda boshqa foydali ekinlarni etishtirishga imkon beradi.
Boltiqbo'yi mamlakatlariga kelsak, bu erda birinchi navbatda Estoniya va Latviyaning janubi-sharqini va Litvaning g'arbiy va shimoli-sharqini ta'kidlash kerak. Biroq, u erda umumiy ekinlar unchalik katta emas.
Zig'ir matolarini qo'lda ishlab chiqarish Qadimgi Rus davridan beri ma'lum bo'lgan. O'sha paytlarda zig'ir matolar ishlab chiqarilgan deyarli yagona material edi. Faqat 18-asrning o'rtalarida zig'ir matolari ishlab chiqarish zig'ir va kanvas fabrikalari ko'rinishidagi sanoatga aylandi. 19-asrning o'rtalarida Rossiyada ixtisoslashgan fabrikalar shakllana boshladi, ammo asrning oxirida sanoat tuvalga bo'lgan talabning keskin pasayishi va arzonroq paxta matolarining kiritilishi tufayli chuqur inqirozga uchradi. Bu davrda sanoat toʻqimachilik sanoatining boshqa tarmoqlari orasida texnik jihatdan eng qoloq va eng koʻp mehnat talab qiladigan tarmoq hisoblanardi. Texnik qoloqlik mavjud xomashyoning atigi 1/3 qismini qayta ishlash imkonini berdi, qolgan qismi xorijga eksport qilindi. Va shundan keyingina Rossiyaga tayyor, ayniqsa yupqa, zig'ir matolari import qilindi. Inqilobdan keyingi davr sanoatning jadal tiklanish davri hisoblanadi: o'sish sur'atlari bo'yicha zig'ir sanoati o'sha paytda paxta sanoatidan oldinda edi! Zig'irni qayta ishlash korxonalarini faol qurish yo'lga qo'yildi. Urushdan keyingi davrda sanoatning yanada faollashuvi kuzatildi. Shimoli-g'arbiy va Markazning mavjud markazlarida yangi qurilish va tubdan rekonstruksiya jamlangan.
Sanoatni joylashtirishning asosiy omillari xomashyo, iste’molchi, transport va mehnat resurslari hisoblanadi. Ammo xomashyo bazasiga e'tibor hali ham ustuvor hisoblanadi, chunki zig'ir xom ashyosini birlamchi qayta ishlash jarayonida katta yo'qotishlar tufayli uni tashish samarasizdir. Ishlab chiqarishni suv bilan ta'minlash ham juda muhim, chunki yildan texnologik jarayonlar ko'p suv ishlatiladi.
Zig'ir matolarining eng yirik ishlab chiqaruvchisi - Markaziy mintaqa (ishlab chiqarishning 80%). Shimoli-g'arbiy va shimoliy hududlari birgalikda taxminan 20% ni tashkil qiladi. Ishlab chiqarilgan gazlamalar deyarli to'liq mamlakatimizda sotildi. Ularning ozgina qismi xorijga - Buyuk Britaniya, Finlyandiya, Mo'g'uliston va Kubaga eksport qilindi.
Zig'ir - Rossiyada an'anaviy boylik, ammo so'nggi yillarda u noto'g'ri ishlatilgan. Zig'irning faqat uchdan bir qismi - uzun shtapel - zig'irga ishlov berib, odatdagi dasturxon, sochiq, salfetkalar va boshqa shunga o'xshash mahsulotlarga aylandi. Qisqa zig'ir deb ataladigan uchdan ikki qismi xalta va boshqa qo'pol va arzon mahsulotlarni tayyorlash uchun ishlatilgan. Buning sababi shundaki, bu turdagi zig'irni asosan paxta uchun mo'ljallangan to'quv sanoatida qayta ishlash mumkin emas. Shunday qilib, texnik vazifa maxsus texnologik usullar yordamida qisqa tolali zig'irni qayta ishlashdir. Va, mutaxassislarning fikriga ko'ra, bu vazifani hal qilish mumkin.
Shunday qilib, biz to'qimachilik sanoatining asosiy tarmoqlarini, ularning rivojlanish tarixini va joylashish xususiyatlarini batafsil ko'rib chiqdik. Biroq, to'qimachilik va umuman, engil sanoatning hozirgi iqtisodiy ahvoli va rivojlanish tendentsiyalari noaniqligicha qolmoqda. Endi biz bunga o'tamiz.
