Қўштепа тумани «Ойимча» махалла фукаролар йигинида ўтказилган йигилиш

ADABIYOTLAR TAHLILI

O`rta Osiyo olimlarning o`rta asrda qilgan ilmiy tadqiqotlarining ko`pginasi bizgacha etib kelmaganligi o`sha davrlarni holati haqida xususan, botanika haqida fikr yuritish ancha mushkul. Masalan, Abu Rayxon Beruniyning 150 ta asaridan bizgacha 27 tatasigina yetib kelgan xolos. Beruniy o`zining «Kitob as-Saydana fi-t-tib» kitobida tabiatshunoslik va tibbiyot masalalariga to`xtagan bo`lsada, lekin u o`z ma‘lumotlarida botanika fani bilan bog`liq ko`p masalalarni hal qilgan. O`rta asrlarning botanika va o`simlik dunyosi rivojlanishiga muhim hissa qo`shgan olimlardan yana biri Abu Ali Ibn Sinodir. Ibn Sino o`zining «Tib qonunlari» kitobiga dorivor o`simliklarga keng to`xtab, ularning morfologiyasini, nomlanishini kelib chiqishini va geografiyasini yoritgan. Ibn Sino o`simliklarni lotincha, grekcha, arabcha atamalari bilan birga ularning mahalliy atamalarini ham keng qo`llagan. Ular hozirgi zamon ilmiy atamashunoslik amaliyotiga kirgan.

O`simliklar haqida qo`shimcha ma‘lumotlar Mahmud Qoshg`aroiyning (XI asr) «Devonu Lug`atiy turk» asarida ham keltirilgan. Sharqiy Turkistonning ensiklopedik va geograf olimi 200 ga yaqin o`simliklarni geografik, ekologik tarqalishi va morfologiyasiga oid ma‘lumotlarni bergan. Mashhur arab geografi Ibn Boyto`t (Muhammad Ibn Abdulloh) o`zining Afrika, Osiyo va Janubiy Yevropaga qilgan sayohatida 14-asrning birinchi yarimida Xorazm, Buxoro va Samarqandga ham kelgan. Uning asarlarida geografik ma‘lumotlar bilan birga O`zbekistonning o`simliklar dunyosi xaqida ham o`ta muhim ma‘lumotlar berilgan.

O`rta asrning oxiri (XV-XVI asrlar) dan meros bo`lib qolgan ajoyib va mashhur asarlardan biri Sharqiy Farg`ona –Andijon farzandi Boburning «Boburnoma» asaridir. Bobur bu asarda tarixiy geografiya masalasi bilan shug`ullanganlar, lingivitstlar va botanik-geograflar uchun muhim ma‘lumotlar kiritadi, uning florasi xalqda aniq faktlar beradi. Yuqoridagilarni yakunlab shuni aytish kerakki, qadimgi asrlarda O`rta Osiyoda o`simliklar haqida bilimlar chegaralangan edi, asosiy etibor oziq ovqatbop o`simliklarga qaratilgan bo`lsa, o`rta asrlarda bu ma‘lumotlar ancha kengaytirilgan va dorishunoslik nuqtai nazardan biroz chuqurlashgan. XVIII asrning boshlaridan boshlab O`rta Osiyo rus samoderjaviyasining e‘tiborini jalb eta boshladi, natijada 1914 yildan 1920 yilgacha O`rta Osiyoga ruslarning bir qancha ekspedetsiyalari tashkil etildi. Biroq, bu xarbiy razvedka ekspeditsiyalari tarkibida tabiatshunoslar bo`lmaganligi tufayli ularning to`plagan ma‘lumotlari tabiatshunoslik nuqtai-nazardan unchalik muhim bo`lmagan. Shunga qaramay ulardan ayrimlari O`zbekiston tabiati haqida oz bo`lsada ma‘lumotlar berilgan. Dastlabki Yevropalik tabiatshunoslar O`zbekistonga 1820 yili kelganlar.

1841 yilda muxandis–injener Botenev boshliq ekspeditsiyasi (uning tarkibida tabiatshunos Lemann ham bo`lgan) Qizilqumdan Samarqandgacha kelgan. Ular Zarafshon bo`ylab yuqoriga ko`tarilishgan va o`simliklardan gerbariylar va boshqa ma‘lumotlar yig`ishgan. Lemanning to`plagan ma‘lumotlari keyinchalik A.Bunge tomonidan qayta ishlanib bosmadan chiqarilgan. Lemanning kundaliklari uning vafotidan so`ng Gelmerson tomonidan nashr etilgan. Uning floristik ma‘lumotlari o`simliklar geografiyasi nuqtai-nazardan muhim ahamiyatga ega bo`lib, keyinchalik I.G.Borisov tomonidan Zarafshon vodiysini alohida botanik geografik viloyat sifatida ajratish uchun asos bo`lgan. 50-60 yillarda O`zbekiston, jumladan Farg`ona vodiysida yirik va ilmiy ahamiyatga ega tadqiqotlar olib borgan rus olimlari P.P.Semenov, N.A.Seversev, I.G.Borisovlar tomonidan olib borilgan.

I.G.Borisov o`zining «Orol-Kaspiy o`lkasi botanik geografiyasi uchun ma‘lumotlar» asarida (1885) O`rta Osiyoning ijtimoiy tekistliklarida tarqalgan ayrim o`simliklarning geografik tarqalishini ko`rsatgan. I.G.Borisov shu o`lkaning o`simlik formatsiyalarini o`rganib, bu o`lka o`simliklarning shu o`lkaga xosligi, O`rta Osiyo o`simlmk dunyoing avtozon rivojlanganligi haqida fikrga keladi. Keyinchalik uning bu fikrlarini A.N.Krasnov rivojlantiradi.

1865 yildan keyin, ya‘ni O`rta Osiyoning Rossiyaga qo`shilishi natijisida bu joylarga kelishi sayohat qilish va uni o`rganish muammo bo`lmay qolganidan so`ng rus olimi va tabiatshunoslari tez-tez keladigan bo`lib qolishdi. 1868-1871 yillarda Moskva tabiatshunoslar jamiyati yordamida er-xotin A.P. Fedchenko va O.A.Fedchenkolar ekspeditsiya tashkil qilib O`zbekistonga, ya‘ni Farg`ona vodiysiga kelishadi. Olga Aleksandrovna Fedchenko Zarafshonning o`rta qismiga yaqin bo`lgan Samarqand vohasini o`rganadi. 1870-1871 yillarda Zarafshon daryosining yuqori qismi bo`yicha Janubiy-Sharqiy Qizilqum va Farg`ona vodiysi bo`yicha ko`pgina kolleksiyalar to`pladi. Uning botanika sohasidagi asosiy va muhim ishlari 1901,1904,1906,1909,1911 yillarda nashr qilingan. U 1500 ortiq o`simlik turlarini qayta ishladi. Ular orasida yangi tur va turkumlar ham bor edi. A.V.Bunakovskiy 1869 yilda Chirchiq daryosining vohasini, A.A.Ivanov esa uning o`rmon zonasini o`rgangan. Huddi shu vohaning o`simlik dunyosi bilan 1873 yilda N.I.Korolkov ham shug`ullangan.

1975 yilda Xisor ekspeditsiyasining boshlig`i N.I.Isaev yo`l- yo`lakay Samarqandning Taxtaqoracha atroflari bo`yicha o`simliklardan kolleksiyalar yig`adi. 1878 yilda V.Fomanin boshchiligidagi ekspeditsiya tarkibidagi qatnashgan M.Nevesskiy esa Samarqand Taxtaqorcha yo`nalishida, 1876 yillarda L.S.Borshevskiy Samarqand, Urgo`t, Panjikent, Zarafshon vodiysi hududlarining o`simlik dunyosi bilan shug`ullanib, muhim ma‘lumotlar to`plagan. 1976 yilda A.Regel Tyan-Shanning Toshkent atrofi tumonlarni, 1980 yilda esa Toshkent,

Jizzax, Samarqand, Xo`jand va Farg`ona vodiysining Noringacha bo`lgan qismini o`simlik dunyosini o`rgandi. 1880-1882 yillarda u Kuxistonning Xisor- Zarafshon qismining o`simliklarini, Toshkent, Samarqand atroflarini, Dovon, Termiz, Sherobod, G`o`zor o`simliklarini, 1883 yilda Bobotog` atroflarining o`simliklari dunyosini o`rgandi. 1884 yilda Zarafshon vodiysining O`zbekiston qismining qamrab olib Qoraqum o`simlik dunyosi bilan mashg`ul bo`ldi.

Regelning topshirig`i bilan 1881 yilda Musa Maxmud G`arbiy TyanShanning Toshkent xududlarining o`simliklarini o`rgangan. Ayniqsa 1881 yilda

O`zbekiston o`simlik dunyosini o`rgangan franso`z Kopyu va Bonvanlarning ishlari diqqatga sazovordir. Kopyu 1880 yilda Samarqand atroflarini va Samarqand tog`lari, Qarshi-Sherobod, va Zarafshonning yuqori qisimlari o`simlik dunyosini tadqiq qildi. A.F.Middendorf 1878yildan boshlab Farg`ona vodiysining barcha xududlarini ilmiy jihatdan o`rgangan. 1920 yilda Turkiston Davlat Universiteti (keyinchalik O`rta Osiyo davlat Universiteti SAGU) deb nomlangan) tashkil etiganligi munosabati bilan O`zbekistonga M.G.Papov, E.P.Korovin, M.V.Kultiasov, R.I.Abolin, A.I.Vvedenskiy, P.A.Baranov, V.P.Drobov, I.A.Raykova, M.M.Sovetkina kabi mashhur botaniklar O`rta Osiyoga, xususan O`zbekistonga kelib, uning flora va o`simlik qoplamini o`rganishda o`zlarining muhim hissalarini qo`shganlar.

Universitet tasaruffida «Tuproqshunoslik va geobotanika» (1923-1932y) instituti tashkil etildi va unga N.A.Dimo rahbarlik qildi. Instito`t 10 yil davomida mustaqil ilmiy tadqiqot muassasasi sifatida faoliyat ko`rsatdi. Bu davrda botaniklarning eng ilg`or vakili M.G Popov hisoblanar edi. Institutning geobotanika bo`limiga esa R.I.Abolin rahbarlik qildi. M.G.Popov O`rta Osiyo floarsi va o`simlik dunyosining migratsion nazariyasini yaratdi. Uning fikricha Tetisning o`rnida hosil bo`lgan –Qurg`oq yerda Janubiy Afrikaning «Velvagiya florasi va shimolning migrant florasi-«Ginkgo florasi» ning elamentlar to`qnash kelgan. Natijada chatishish jarayoni ketib, O`rta Osiyo florasi kelib chiqqan.

1828 yilda SAGU tasarrufida «Yuksak o`simliklar» va «O`simliklar geografiyasi» kafedrasi ochilib, unda shu bugunga qadar 400 dan ortiq mutaxassilar yetishib chiqadi. Ulardan ko`pchiligi Fan sohasida xizmat qiladilar ham ularni ko`pchiligi faoliyat ko`rsatmoqda.

O`zbekiston florasi va o`simliklar dunyosini o`rganishga V.G.Kultiasov I.I.Granitov, A.YA.Bo`tkov, S.X.Chevrinidi, R.S.Vernik, I.F.Momotov, R.D.Melnikov, O.N.Bondarenko kabi rus olimlari qatorida M.M.Orifxonova, Q.Z.Zokirov, T.A.Odilov, A.U.Usmonov, P.K.Zokirov, O`.P.Pratov, A.M.Maxmedov, T.X.Xudoyberdiyev, M.M.Nabiyev, I.Sottiboev, S.Holiqov kabi olimlar o`z xissalarini qo`shganlar. 1920 yilda O`rta Osiyo universiteti tashkil etilishi munosabati bilan Farg`ona vodiysidagi botanik tadqiqotlar ham ancha kuchayadi. Universitetga taniqli botaniklar P.A. Baranov, E.P. Korovin, V.P. Drobov, I.A. Raykova, A.I. Vvedenskiy, M.M. Sovetkinalar tashrif buyurishadi. Ular bilan birga 1932-1933 yillar tashrif buyurishgan Leningradlik botaniklar P.N. Ovchinnikov, F.A. Zapryagaev, V.I. Zapryagaeva, Yu.S. Grigorev, A.S. Koroleva, K.S. Afanasev, V.N. Nikitinlar ham Farg`ona vodiysi florasini o`rganish va tahlil qilishda katta ishlar olib borishadi. O`sha davrdagi yirik olimlardan ta‘lim olgan mahalliy botanik olimlarning hizmatlari Farg`ona vodiysining o`simliklarini o`rganishga katta xissa qo`shadi 1967 yil M.M. Arifxonova Farg`ona vodiysi o`simliklari qoplamini o`rganishga bag`ishlangan tadqiqotlariga yakun yasab, «Rastitelnost Ferganskoy dolinы» nomli monografiyasini chop etadi. Bu asarda bu xududda mavjud bo`lgan barcha o`simlik tiplari to`g`risida ba‘tavsil ma‘lumotlar berilgan.

Qirqbog’imtoifa

Qirqbo g im toifa o simliklar (Equiesetophyta)

Qirqbo'g'im toifalar bo'limi qirqbo'g'imsimonIar ajdodi qirqbo'g'imnomalar,

qabilasi va qirqbo'g'imdoshlar oilasi qirqbo'g'im turkumidan iborat. Bo'limning 20ga

yaqin turi mavjud. Bo'limning daraxtsimon vakillari paleozoy erasining devon, trias

davrlarida yashab toshko'mir va yura davrlariga kelib yo'qolib ketgan. Bo'liinning

shu kunda mavjud bo'lgan vakillari ko'p yillik o'tsimon organizmlardir.

Avstraliya va Yangi Zenlandiya oblastlaridan tashqari hamma joyda uchraydigan

qirqbo'g'imlar mazkur bo limning vakili hisoblanadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Dala qirqbo'g'imi (Equisetum arvense) qishqi qirbo g im (E.

humile) shoxlangan qirqbo'g'im (E. ramosissmum) kabi vakillari

Markaziy Osiyoda uchraydi.

Qirqbo g imlaming mayda, tangachasimon barglari poyada

halqa hosil qilib joylashgan, xatto poyadagi yon novdalar ham

halqa shaklida joylashgan bo ladi.

Dala qirqbo'g'imi ekin mavdonlarida, ariq boylarida

yo'qotish qiyin bo'lgan parazit begona o't. Tibbiyotda dala

qirqbo'g'imi novdalari siydik xaydovchi, qon to qtatuvchi vosita

sifatida ishlatiladi. Qirqbo'g'imIar yer ostki suvining yuza

joylanishii joylanishi ko'rsatib beradigan indikator o'sim!ikIar

hisoblanadi.

Q irq q u lo q to ifa o simlik la r (Polypodiophyta)

Qirqquloqlar hozirgi vaqtda keng tarqalgan yuksak sporali o simliklar guruhi

bo'lib, 10 000 gacha yaqin tumi o'z ichiga oladi. Nam tropik o lkalarda daraxtsimon va

o tsimon shakillari uchraydi.

Qirqquloqlaming sporofiti yaxshi rivojlangan, ko'p yillik va yirik bargli

(makrofilliya). Barglari patsimon, ayrim hollardagina butun bo lishi mumkin. Boshqa

o'simlik barglaridan farqi shuki, ulaming barglari har doim uchidan o'sadi. Ulaming

barglari «vayya» deyiladi. Bo'lim vakillarining ko pchiligi teng sporali, har xil sporali

turlar ozchilikni tashkil etadi.

Barglaming pastki tomonida sporangiylar to plami, ya’ni jigarrang soruslarni

hosil qiladi. Soruslar alohida parda bilan qoplangan. Sporalar yetilishi natijasida

sporangiylar yorilib, sporalar shamol yordamida tarqaladi. Qulay sharoitda ulardan

o'simta rivojlanadi.

Teng sporali qirqquloqlaming o'simtalari juda kichkina, yashil plastinkasimon

yoki ipsimon, ikki jinsli bo'lib, ular uzog'i bilan bir necha hafta yashaydi. Har xil

sporali qirqquloqlaming erkak o simtasi juda reduktsiyalanib, mikroskopik o lchamda

mustaqil oziqlanish xususiyatini yo'qotgan (sporangiy ichida rivojlanadi). Urg ochi

o'simta unga nisbatan yirik.

0'simtadan arxegoniy va anteridiylar hosil bo'ladi. Arxegoniydagi tuxum

hujayraning otalanishidan murtak rivojlanadi, keyinchalik u o'sib, voyaga yetgan

sporafitga aylanadi.

Qirqquloqlar bo'limi 7 ta ajdodga bo linadi:

1. Anevrofitsimonlar — Aneurophytopsida

2.Arxeoptsrissimonlar — Archaeopteridopsida

3.Kladoksilonsimonlar - Sladoxylopsida

4.Zigopterissimonlar — Zigopteridopsida

5.0fioglossimonlar (ilontilsimonlar) - Ophioglossopsida

6.Marattiyasimonlar — Marattiopsida

7.Polipodiumsirnonlar — Rolypodiopsida

Quyidagi ba’zi birlari bilan tanishib chiqamiz:

1-ajdod. Ofioglossimonlar (ilontilsimonlar)- Ophioglossopsida ga 300ga yaqin

turi bo'lib, sodda tuzilishga ega. Ular teng sporali gametofiti ko'p yillik xlorofillsiz, yer

ostida rivojlanadi, zamburug'lar bilan hamkorlikda yashaydi (mikoriza).

Bu ajdodning vakillari tropik o'lkalarda yashab, ba’zi birlari epifit holda o'sadi.

2- ajdod. Maratgiyasimonlar - Marattiopsida vakillari nam tropik o'rmonlarda

saqlanib qolgan. Ular juda yirik o simliklar, poyalari yirik tugunaksimon, barglarning

uzunligi 6m ga yetadi.

3- ajdod. Polipodiumsimonlar — Rolypodiopsida vakillari hoziri o'tsimon

o'simliklar bo'lib, tuproqda yoki daraxtlar tanasida epifit holda yashaydi. Ular nam

tropik, subtropik o rmonlarda, sovuq zonalarda o'sadi. Qirqquloqlarning erkak

qirqquloq (Dryopteris filixmas), ilontili (Oplioglossum), sumbul (Adianthum),

osmundaiar (Osmunda), botrixium (Botrychium), xelmintostaxis (Helrhinthostachys),

asplenum ( Asplenum) , suv qirqqulog'i (Salvinia) , marsiliya (Marsilia), kabi

turkumlarini ko'rsatish mumkin.

Erkak qirqquloq (Dryopteris filix mas)

Suv qirqqulog i suvda suvda suzib yuruvchi o simlik bo lib, daryc bo'ylarida,

zovurlarda va sholipoyalarda hayot kechiradi.

0'zbekiston florasida uchraydigan sumbul yoki zuhra soch buloq bo ylarida, ariq

va soy bo'ylarida, tog'Iarda suvli qoyalaming yoriqlarida va salqin joylarda o'sadi.

Halq xo jaligidagi ahamiyati: erkak qirqquloqdan gijja tushiruvchi vosita sifatida

tibbiyotda, orlyak qirqqu!og'i ildizpoyasidan oziq-ovqat sifatida, asplenum, sumbul

kabilardan manzarali o'simIik sifatida foydalaniladi.

Qadimgi qirqquloqlar hamda plaunlar, qirqbo'g'imlar toshko mir konlarining hosil

bo'lishida ishtirok etgan.

Q a ra g aytoifa -R in o p h y ta

yoki ochiq u ru g 'li o sim lik ia r - Gymnospermae.

Bu bo limga kiruvchi o simliklar qadimgi, ya’ni ularning qazilma holdagi

qoldiqlari devon davrining yotqiziqlarida topilgan. Hozirgi vaqtdagi ochiq urug lilar

asosan daraxtlar hisoblanadi, ba’zan buta yoki lianalar. Shoxlanishi monopodial.

Gnetumsimonlardan boshqa ajdod vakillarida yog'ochlik traxeidlardan tashkil topgan,

naylar uchramaydi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Ba’zi bir ochiq urug'lilaming barglari yirik va qirqilgan bo'Iib, qirqquloqlaming

yoki palmalaming barglariga o xshab ketadi. Aksariyat barglar tangachasimon yoki

ninasimon shakllarda bo'ladi. Ochiq urug lilar doim yashil o simliklar. Ular urug'

yordamida ko payadi. Urug'kurtak yoki urug'lar ochiq holda megasporofillarda

joylashadi. Shuning uchun ham ulami ochiq urug lilar deyiladi. Taraqqiyot davrida

sporofit bilan gametofit nasllarining gallanishi kuzatilib, sporofit nasllar ustunlik qiladi.

Bo lim o 'z ichiga 800ga yaqin tumi birlashtirib, 6 ta ajdodga bo linadi.

1. Urug'li qirqquloqsimonlar-Pteridospermae.

2. Bennetitsimonlar - Bennetittopsida.

3. Sagovniksimonlar - Cycadopsida.

4. Gnetumsimonlar-Gnetopsida.

5. Ginkgosimonlar- Ginkgopsida.

6. Qarag'aysimonlar - Pinopsida.

Urug'li qirqquloqsimonlar va bennetitsimonlar ajdodining vakillari nobud bo'lib,

yo qolib ketgan Urug li qirqquloqlar tashqi ko rinishi bilan qirqquloqlarga o'xshab

ketadi, ammo urug' hosil qilishi bilan ulardan farqlanadi.

Bennetitsimonlar ham palmalarga o xshab, ulardan ikki jinsli qubbalaming

bo'lishi bilan xarakterlanadi.

Sagovniksimonlar ajdodi (Sycadopsida)

Sagovniklarning 100 dan ortiq turi ma’lum bo'lib, ular Sharqiy Osiyo, Avstraliya,

Afrika va Amerikaning tropik va qisman subtropik oblastlarida tarqalgan. Ajdodning

sagovnik turkumini tashqi ko'rinishidan qirqquloqlarga o'xshab balandligi 3-8m

gacha, yo'g'onligi lm gacha yetadi. Poyasining uchida murakkab yirik patsimon

qirqilgan to'p barglar joylashgan. Sagovniklar ikki uyli o simlik bo lib, qubbalarda

mikro va megosporafillar yetiladi. Ulaming barglari ham har xil. Masalan, pakana

(karlik) zamiyalaming barglari 5-6 sm uzunlikda bo lsa, sagovnik turkumi va

tserotozamiya turkumlarining vakillarida 3 metrgacha, enlsefalyartos turkumining

ayrim vakillarida esa barglarining uzunligi 5-6 m gacha yetadi.

Ko pchilik sagovniklaming sporofillari qubbalarda to'plangan. Megosporangiya

urg'ochi o'simlikning megosporofil deb ataluvchi generativ barglarining qo ltig ida

joylashgan. Sagovniklar ikki uyli o'simlikdir. Ularning changchi (erkaklik) va urug'chi

(urg'ochi) qubbalari boshqa-boshqa o simliklarda taraqqiy etadi Strobillar (qubbalar)

sagovniklarda poyasining uchidagi barglari orasida shakllanadi.

Sagovniklaming ko'payish organlari poyalarining uchida joylashadi. Uni Shimoliy

Osiyoda (Janubiy Yaponiyada) o'suvchi, balandligi 3 metrgacha yetadigan revlluta

tsikasi misolida krish mumkin. Ulaming uzunligi 2 m gacha yetadi. Sagovniklaming

amaliy ahamiyati unchalik katta emas. Poyasining o zaklaridan ozuqa kraxmali ≪саго≫

olinadi. Ba’zi birturlari manzarali o'simliklar sifatida bog'larda o stiriladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Sagovnik

B en n e ttitsim o n la r ajdodi (Vennettitopsida)

Bennettitsimonlar asosan perm davriga oid qazilma o'simliklardir. Во'г davrining

oxirlarida, ya’ni 70 mln. yil ilgari ular batamom qirilib ketgan. Bennettitlaming

qoldiqlari 0'zbekiston (Hisor tizmasi) dan ham topilgan. Ular tashqi ko rinishdan

hozirgi sagovniklarga o xshash bo'lgan.

Bennettitlaming poyasi yo'g'on bo'lib, tik o'sgan. Barglari ko'pchilik turlarida

murakkab patsimon, ayrimiarida esa oddiy va butun bo'lgan. Urug'lari kichik, ya’ni

sholi doni kattaligida bo'lgan. Bennettitsimonlaming urug'i ikki palladan iborat bo'lib,

urug' pallalarida zahira moddalari to'plangan. Bennettitsimonlar ko'pincha ikkita:

Vilyamsoniyadoshlar — (Williamsoniaceae) va B en n e ttitd osh la r - (Ben nettitaceae)

oilasiga ajratiladi.

Vilyamsoniya oilasining gigant Vilyamsoniya (Willifmsoniagigas) nomli

turining balandligi 2 metrgacha yetadigan, barglari murakkab patsimon, qubbalari

asosan ikki jinsli bo lgan. Vilyamsoniyalar deyarli hamma qitalardan topilgan.

B en n e ttitd o sh la r (Bennettitaceae) oilasi vakillari asosan quruq, issiq iqlimli

joylarda o'sgan. Poyasi yo'g'on va qisqa (Im gacha) shoxlanmagan bo'lib, patsimon

murakkab bargalari poyasining uchida rivojlangan Oubbalar poyasining yonlarida

omashgan. Bennettitlarning qoldiqlari Shimoliy Amerika, G'arbiy Yevropa,

Mongoliya, Hindiston, Yaponiya va 0 'rta Osiyo, aylangan poyasi esa Italiyadan

topilgan.

Bennettit

www.ziyouz.com kutubxonasi

Gnetumsimonlar ajdodi (Gnetposida)

Bu ajdodga 3 ta qabila (Qizilchanamolar - Yerhedrales, Velvichiyanamolar —

Welwetschiales, Gnetumnamolar -Gnetales), 3 ta oila, 3 ta turkum va 70 dan ortiq tur

kiradi. Ular O rta Yer dengizi atrofidagi cho'llarda, Janubiy Osiyo, 0 'rta Osiyo,

Shimoliy-Janubiy Amcrika, Kavkaz, Sibir, Janubi-G arbiy Osiyo, Afrika va Janubiy

Amerikaning tropik zonalaridan tarqalg

Efedra (Erhedra.sp)

Hayotiy shakli jihatdan bu ajdod vakillari uncha katta bo'Imagan daraxt, buta va

lianalardan iborat.