Shoyusupova nargiza turgunovna xolmurodov salimbek eshbekovich mehnat sotsiologiya

mehnatning 
ixtiyoriyligidir
. Endilikda ijtimoiy mehnatda ishtirok etish kerak yoki 
kerak emasligini tanlashdan iborat ustuvor huquq insonning o‘ziga 
tegishlidir.
Milliy iqtisodiyotda aholini mehnat bilan ta’minlash endilikda amalda 
ijtimoiy foydali faoliyatning birdan-bir sohasi hisoblanmaydi. Mehnatning 
umumiyligi huquqiy burch sifatida mustahkamlangan vaqtda u ana 
shunday edi. Mehnat sohasi ijtimoiy foydali ish bilan bandlikning
o‘qish, uy-r o‘z g‘or ishlari, bolalarni tarbiyalash va hokazolar kabi teng 
huquqli va hamma uchun qulay sohalardan biriga aylanmoqda. Ixtiyoriy 
ish bilan bandlikka barham berish sababi bitta – u ham bo‘lsa, tirikchilik 
vositalarining g‘ayriqonuniy manbaidir.
O‘zining mehnatga bo‘lgan qobiliyatidan foydalanishdan iborat 
favqulodda huquq tamoyili 
insonning o‘ziga ma’qul bo‘lgan joyda
o‘zi xohlagan vaqt mobaynida ishlash huquqini nazarda tutadi. Har kim
o‘zi uchun qulay vaqt va ish bilan bandlik usulini mustaqil tanlashi 
mumkin. Jinsi, yoshi, millati va boshqa belgilaridan qat’i nazar, hammaga 
doimiy, qisman, vaqtincha, ahyon-ahyonda b o‘ladigan ish bilan bandlik,
o‘rindoshlik bilan ishlash ish vaqtini tashkil etishning moslashuvchan 
grafiklariga xosdir. Kasb tanlashdagi huquqning cheklanmaganligi va 
iqtisodiyot sohalaridan birida mehnat qilish huquqi ham muhim 
hisoblanadi (bunga yakka tartibda mehnat qilish ham kirishi mumkin).
Favqulodda tanlash huquqi haqida gapirilganda bu huquqni 
jamiyatda har kimning u yoki bu ish bilan bandlik turi yoki kasbga b
o‘lgan ehtiyojini qondirish majburiyati bilan tenglashtirish to‘g‘ri b
o‘lmaydi. Jamiyat barchaga o‘z qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun 
teng huquqiy shart-sharoitlar yaratib berishi kerak. Masalan, agar biror 

---

82 
kishi tadbirkor bo‘lmoqchi ekan, jamiyat uning uchun huquqiy shart-
sharoitlar berishi lozim, lekin bu kishi tadbirkor bo‘lish-bo‘lmasligi uning 
shaxsiy fazilatlariga bo g‘liqdir.
Bunday ish bilan bandlikning ikkinchi tamoyili — fuqarolarning 
mehnat huquqini ro‘yobga chiqarish uchun davlatning shart-sharoitlar 
yaratib berishi kerakligi oydin bo‘ladi
. 
Ish bilan bandlik siyosatiga uni 
qattiq tartibga solishdan voz kechish, ijtimoiy sohada mehnat qilishning 
majburiy emasligi, ijtimoiy foydali mehnat qilishning har qanday sohasini 
tanlash erkinligi va ixtiyoriyligi orqali inson manfaatlari va ehtiyojlarining 
namoyon bo‘lishiga yordam berish asos qilib olingan.