|
TUPROQSHUNOSLIK
24-ma`ruza
Sho'rlangan tuproqlar
(sho'rxoklar, sho'rxoksimon tuproqlar va sho'rtoblar)
Ma’ruzachi: prof. Jabbarov Z.A.
Dars rejasi
Sho`r tuproqlarning tasnifi Sho`r tuproqlarning tasnifi
Sho‘rlangan tuproqlarga uch guruh tuproq toifalari kiritilgan
Sho‘rxok va sho‘rhoksimon tuproqlar
Tuproq paydo bo'lishi sharoitlari
Tuproq paydo bo'lishi sharoitlari
Анионлар бўйича
| | | |
Катионлар бўйича
| | | |
Сl
SO4
|
SO4
Сl
|
НСО3
SO4+Сl
|
Шўрланиш типи
|
Na
Mg
|
Na
Ca
|
Mg
Ca
|
Шўрланиш типи
|
>2,5
|
<0,5
|
-
|
Хлоридли
|
>2
|
<0,5
|
-
|
Натрийли
|
1-2,5
|
0,5-1
|
-
|
Сульфат-хлоридли
|
1-2
|
0,5-1
|
>1
|
Магний-натрийли
|
0,2-1
|
1-5
|
-
|
Хлорид-сульфатли
|
1-2
|
0,5-1
|
<1
|
Кальций-натрийли
|
<0,2
|
>5
|
-
|
Сульфатли
|
<1
|
>1
|
>1
|
Кальций-магнийли
|
<0,2
|
>5
|
>1
|
Карбонат-сульфатли
|
<1
|
>1
|
<1
|
Магний-кальцийли
|
|
|
|
|
<2
|
>2
|
>1
|
Магнийли
|
Тупроқ ва грунт сувларининг шўрланиш типларини аниқлаш классификацияси
(Ю.П.Лебедев, 1960)
Шўрланиш даражаси
|
Сульфатли
|
Хлорид-сульфатли
| |
Сульфат-хлоридли
| |
Хлоридли
| | |
Қуруқ қолдиқ
|
Қуруқ қолдиқ
|
Cl
|
Қуруқ қолдиқ
|
Cl
|
Cl
|
Шўрланмаган
|
<0,3
|
<0,1
|
<0,01
|
<0,1
|
<0,01
|
<0,01
|
Кучсиз шўрланган
|
0,3-1,0
|
0,1-0,3
|
0,01-0,05
|
0,1-0,3
|
0,01-0,04
|
0,01-0,03
|
Ўртача шўрланган
|
1,0-2,0
|
0,3-1,0
|
0,05-0,2
|
0,3-0,6
|
0,04-0,2
|
0,03-0,1
|
Кучли шўрланган
|
2,0-3,0
|
1,0-2,0
|
0,2-0,3
|
0,6-1,0
|
0,2-0,3
|
0,1-0,2
|
Жуда кучли шўрланган
|
>3,0
|
>2,0
|
>0,3
|
>1,0
|
>0,3
|
>0,2
|
Вилоятлар бўйича тўғри келадиган шўрланиш типлари
|
Фарғона, Андижон, Наманган, Тошкент вилоятлари
|
Сирдарё,
Жиззах, Навоий вилоятлари
| |
Бухоро,
Сурхондарё, Қашқадарё вилоятлари
| |
Қорақалпоғистон республикаси ва Хоразм вилояти
|
Тупроқ шўрланиш даражасини тузлар химизми бўйича аниқлаш классификацияси, %
(О.К.Комилов, А.У.Ахмедов, 1983)
Т/р
№
|
Гуруҳлари
|
Қуруқ қолдиқ, г/л
|
1.
|
Чучук сувлар
|
0-1
|
2.
|
Кучсиз минераллашган сувлар
|
1-3
|
3.
|
Ўртача минераллашган сувлар
|
3-10
|
4.
|
Кучли минераллашган сувлар
|
10-25
|
5.
|
Жуда кучли минераллашган сувлар
|
25-50
|
6.
|
Намакоб
|
>50
|
Грунт сувларининг минераллашганлик даражасини аниқлаш классификацияси
(О.К.Комилов, А.У.Ахмедов, 1989)
Қатлам
чуқурлиги,
см
|
Қатлам қалинлиги,
см
|
Сувли сўримдаги миқдори, %
| | |
Қатламдаги миқдори, %
| | | | | |
Қуруқ қолдиқ
|
Cl
|
SO4
|
Қуруқ қолдиқ
|
Cl
|
SO4
|
0-5
|
5
|
0,890
|
0,024
|
0,479
|
4,450
|
0,120
|
2,395
|
5-27
|
22
|
1,700
|
0,056
|
0,940
|
37,400
|
1,232
|
20,680
|
27-51
|
24
|
3,405
|
0,262
|
1,771
|
81,720
|
6,288
|
42,504
|
51-89
|
38
|
2,570
|
0,203
|
1,275
|
97,660
|
7,714
|
48,450
|
89-100
|
11
|
2,130
|
0,105
|
1,135
|
23,430
|
1,155
|
12,485
|
0-100 см лик қатламдаги ўртача миқдор, %
|
100
|
–
|
–
|
–
|
2,447
|
0,165
|
1,265
|
0-100 см лик қатламдаги тузларнинг ўртача солиштирма миқдорини ҳисоблаш
Шўрланиш даражаси
|
Тузлар заҳирасининг тебраниш оралиғи,
т/га
|
Қуруқ қолдиқ бўйича умумий тузлар миқдори,
%
|
Тузлар заҳирасининг миқдорий кўрсаткичлари
|
Шўрланмаган
|
0-50
|
0,0-0,35
|
Жуда кам
|
Кучсиз шўрланган
|
50-100
|
0,35-0,70
|
Кам
|
Ўртача шўрланган
|
100-150
|
0,70-1,05
|
Ўртача
|
Ўртача шўрланган
|
150-200
|
1,05-1,40
|
Баланд
|
Кучли шўрланган
|
200-250
|
1,40-1,75
|
Юқори
|
Кучли шўрланган
|
250-300
|
1,75-2,10
|
Жуда юқори
|
Шўрхок
|
>300
|
>2,10
|
Ўта юқори
|
Тупроқ шўрланиш даражасини умумий тузлар заҳираси бўйича аниқлаш ва миқдорий баҳолаш классификацияси
(О.К.Комилов, А.У.Ахмедов, М.И.Рўзметов, Ғ.Т.Парпиев, 1998, 2003, 2005)
Тузга ўртача чидамли дала экинлари ҳолати
|
Тупроқ шўрланиш даражаси
|
Ўсиш ва ривожланиши яхши (униб чиқамаган ўсимликлар йўқ, ҳосил меъёрида).
Тузлардан ҳосил бўлган ранг, белгилар йўқ.
|
Шўрланмаган
|
Кучсиз жабрланган (нобуд бўлган ўсимликлар сони ва ҳосилдорликнинг пасайиши 10-20%). Тузлардан ҳосил бўлган ранг кучсиз.
|
Кучсиз шўрланган
|
Ўртача жабрланган (нобуд бўлган ўсимликлар сони ва ҳосилдорликнинг пасайиши 20-50%). Тузли рангалар сезиларли даражада.
|
Ўртача шўрланган
|
Кучли жабрланган (нобуд бўлган ўсимликлар сони ва ҳосилдорликнинг пасайиши 50-80%). Тузлардан ёппасига ҳосил бўлган оқ доғлар.
|
Кучли шўрланган
|
Жуда кучли жабрланган, битта-яримта ўсимликлар онда-сонда учрайди, туплар сони сийраклиги 60-65% ва ундан кўп. Тузли майин яралмалар ёки тузли қатқалоқ.
(Ҳосилдорлик амалда деярли йўқ).
|
Жуда кучли шўрланган
(шўрхок)
|
Шўрланиш даражаси, дала экинлари ва тупроқ юзаси ҳолати бўйича шўрланган тупроқлар классификацияси
(В.А.Ковда, В.В.Егоров, В.С.Муратова, Б.П.Строгонов, 1960)
Sinov savollar: - 1.Tuproqdagi suvda eriydigan tuzlarning qanday manbalari mavjud?
- 2. Sho‘rlangan tuproqlar genezisi, morfologiyasini tushuntiring?
- 3. Sho‘rlangan va ishqoriy tuproqlarning meliorativ holatini yaxshilash va unumdorligini tiklash usullari qanday?
Asosiy adabiyotlar - 1. Foth, Henry D. Fundamentals of Soil Science. USA, 2002.
- 2. Ganjara M.F.Pochvovedenie (uchebnik) Moskva, 2001
- 3. Xoliqulov SH. Uzoqov P.U. Boboxo'jaev I.P., Tuproqshunoslik. Samarqand, «N.Doba» nashriyoti, 2013.
- 4. Tursunov X.H. Tuproqshunoslik. -T.: “Universitet”, 2017.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! - E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Do'stlaringiz bilan baham: |
