Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

Yozgi mehnat -  qishki rohal
Mehnatdan do ‘st ortar, g‘iybatdan -  dushman.
Do ‘st achitib gapirar, dushman -  kuldirib.
Leksik  omonomiya  leksemalarning  ifoda  planidagi  (talaffuzi  va 
yozilishidagi)  tenglik  hodisasi.  Masalan,  o ‘t  (“olov”)  -   o ‘t  (“maysa”),  kamar 
(“qayish,  ko‘ndan  ishlangan  belbog‘”)  -   kamar  (“daryo,  tog‘larda  suv  o‘yib 
ketgan chuqur joy”) kabi.  Omonimlar til va nutqda o ‘ziga xos uslubiy vosita rolini 
bajaradi:  misralaming qofiyalamshini, tuyuq va  askiya janrlariga xos  so‘z o'yinini 
(tajnisni) ta’minlaydi, shu ascisda badiiy asarga husn bag'ishlaydi. Masalan:
Bir parchao‘t b o lib  bunda кип 
Paxtasuu ishlaydi hav кип.  (H.O.)
Paronomiya  -   ikki  yoki  undan  ortiq  leksemalarning  talaffuzda  o‘zaro 
o'xshash,  ojiangdosh  bp'lishj  hisoblanadi.  Bunday  o‘xshashlik,  odatda,  har  ikki 
(yoki  uch)  leksema  tarkibidagi  tovushlaming  fizik-akustik  yaqinligidan  kelib 
chiqadi. Masalan, arqon va arkon.
Paronimiyada  ba’zan  leksemalar  tarkibidagi  fonemalar  miqdori  teng 
bo'lmasligi  ham  mumkin,  ammo  ulaming  talaffuzida  bir-biriga  yaqinlik, 
ohangdoshlik  bo‘lishi  shart:  bo‘sa  (4  ta  fonema),  bo‘lsa  (5ta  fonema);  asr  (3  ta 
fonema,) asir (4 ta fonema) kabi.
Paronimlaming  nutqda,  ayniqsa,  badiiy  nutqda  o‘ziga  xos  uslubiy 
ahamiyati  bor:  Paronimlarniug  tovush  tarkibidagi  o‘xshashliJk,  bir-biriga  yaqinlik 
ba’zan,  qisman  boisa-da,  shakl  netralizatsiyasiga  olib  keladi,  oqibatda  ayrim 
kishilar  nutqida  ulami  farqlay  olmaslik  holatlari  yuz  beradi,  Bunday  holatni
26

---

payqagan  ijodkorlar  paronimlardan  obraz  yoki  personajlaming  ma’naviy 
dunyosini, nutqiy saviyasini obrazli qilib ifodalash maqsadida foydalanadilar.
Leksik  ma’no  semalari.  Leksik  ma’tio  leksemamng  mazmun  planidagi 
yaxlit  bir  semantik  butunlik  bolsa-da,  keyingi  vaqdarda  bu  butunlik  tarkibida 
ma’lum  ma’no  qismlarida  -   semalar  borligi  aniqlanmoqda.  Semalar  ma’no 
xususiyatiga ko‘ra quyidagi turlarga bolinadi:
1. 
Atash semalari;
2. 
Ifoda, tasvir, qo'shimcha ma’no semalari ,
3. 
Vazifa semalari.