Sholini ko’chat usulida yetishtirish

Botanik tavsifi. Barg.
Dukkakli don ekinlarning bargi tuzilishiga ko’ra uch guruhga 
bo’linadi: patsimon bargli o’simliklar (ko’k no’xat, yasmiq, burchoq, no’xat, hashaki dukkak), 
uchtalik bargli o’simliklar (soya, loviya, mosh, vigna), panjasimon bargli o’simliklar (lyupin). 
Ildiz tizimi
- o’q ildiz va yon ildizlardan iborat bo’lib 1-2 m chuqurga kirib boradi hamda 
asosan tuproqning haydalma qatlamida ildiz massasining ko’pchilik qismi joylashgan. 
O’zbekistonning sug’oriladigan bo’z tuproqlarida ildiz tizimining 80-90 % tuproqning 
haydalma qatlamida joylashadi. 
Poya
- dokkakli don ekinlarida turlicha tuzilishga ega. Soya, lyupin, hashaki dukkak, 
loviyaning zich tupli shakli, no’xat o’simliklarida poyalar vegetasiya davomida tik o’sadi. Ko’k 

---

40 
no’xat, yasmiq, burchoq, vika, loviyaning ayrim shakllarida poyalari yotib o’sadi. Patsimon 
barglarning uchidagi barg plastinkasi jingalaklarga aylangan va ular yordamida bir-biriga 
yopishib o’zining vertikal holatini saqlaydi. Pishish davrida poyalar yotadi. 
Guli
- noto’g’ri, toj barglari beshta (yelkan, qanotcha, qayiqcha). Gulida 10 changchi va 
bitta urug’chisi bor. Tojbarglarining rangi oq, qizil, sariq va hokazo. To’pgullari barg 
qo’ltig’ida yoki novdalarning uchida joylashgan. 
Mevasi
- dukkak, shakli, kattaligi har xil. Har bir dukkakda bir necha urug’lar bor. 
Pishganda dukkaklar uzunasiga yoriladi, buraladi, urug’lar to’kiladi. No’xat va lyupinning 
ayrim navlarida dukkaklar yorilmaydi. Yangi navlarda dukkaklar kam yoriladi. 
Rivojlanish fazalari.
1) bo’rtish, 2) unib chiqish, 3) poyani shoxlanishi, 4) shonalash, 5) 
gullash, 6) dukkaklarni hosil bo’lishi, 7) pishish, 8) to’la pishish. 
Biologik xususiyatlari. Haroratga talabi.
Dukkakli don ekinlari o’sish davrida haroratni 
turlicha talab qiladi. Urug’lar kancha past haroratda unib chiqsa, ularni past haroratdan 
zararlanishi shuncha kam bo’ladi. Ko’k no’xat va yasmiq unib chiqish fazasida 8 
0
S, lyupin va 
hashaki dukkak 6 
0
S, soya 3-4 
0
S savuqqa bardosh beradi. Sovuqqa eng chidamsiz o’simlik 
loviya va mosh -1 
0
S nobud bo’ladi. 
Namga talabi.
Dukkakli don ekinlari g’alla ekinlariga 
nisbatan nimlikka talabchan. Ular sizot suvlar yaqin joylashgan tuproqlarda yomon o’sadi. 
Soya, ko’k no’xat, hashaki dukkak, lyupin namga juda talabchan. Eng qurg’oqchilikka chidamli 
dukkakli don ekinlari no’xat va burchoq. Loviya va yasmiq oraliq o’rinni egallaydi. Tuproqda 
optimal namlik ChDNS 100 - 60 % bo’lganda, o’simliklar yaxshi o’sadi.