Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

 
3.3. Миллий даромаднинг интенсивлик динамикаси 
Мамлакат иқтисодиёти ривожланишини таҳлил қилиш, миллий 
иқтисодиёт ривожланишидаги муаммоларни аниқлаш ҳамда уни янада 
ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқариш учун бир қатор 
иқтисодий кўрсаткичлардан фойдаланилади. Алоҳида фирмалар фаолиятига 
баҳо беришда қўлланиладиган кўрсаткичлардан фарқли тарзда, бу 
кўрсаткичлар миллий иқтисодиётнинг барча субъектлари фаолиятига умумий 
баҳо бериш, макроиқтисодий таҳлил ўтказиш, мамлакат иқтисодиётининг 
жаҳон хўжалигида рақобатга бардошлилиги даражасини аниқлаш имконини 
беради.
Бу кўрсаткичларга қуйидагилар киради: 
- Ялпи ички маҳсулот (ЯИМ), Соф ички маҳсулот (СИМ), Ялпи миллий 
даромад (ЯМД), Соф миллий даромад (СМД), шахсий даромад (ШД), Шахсий 
тасарруфдаги 
даромад 
(ШTД), 
Истеъмол 
(И), 
Жамғариш 
(С) 
кўрсаткичларининг ҳажми ва ўсиш суръатлари; 
- иқтисодиётнинг таркибий тузилиши; 

---

81 
- мамлакат экспорти ва импорти ҳажми, таркиби, ЯИМдаги улуши ва 
ўсиш суръатлари; 
- 
ресурслардан фойдаланишнинг самарадорлигини характерловчи 
кўрсаткичлар (меҳнат унумдорлиги, фонд қайтими); 
- давлат бюджети тақчиллиги, дефлятор, истеъмол баҳолари индекси, 
инфляциянинг ўсиш суръатлари; 
- ишсизлик даражаси ва ишсизлар сони, аҳолининг иш билан бандлик 
даражаси; 
-·аҳолининг моддий неъматлар ва хизматлар истеъмоли ҳажми, уларнинг 
жамғармалари, иш ҳақининг қуйи миқдори ва бошқалар. 
Давлат бюджети тақчиллиги ва инфляция суръати каби кўрсаткичлар 
умумий макроиқтисодий вазиятга баҳо беришда қўлланилса, ЯИМ, СИМ, ЯМД, 
СМД, ШД, ШTД, И, С кўрсаткичлари миллий ишлаб чиқаришнинг 
параметрларини ва динамикасини таҳлил этишда фойдаланилади. 
Бу кўрсаткичлар иқтисодиётнинг барча субъектлари фаолиятлари 
натижаси сифатида аниқланиб, уларни ҳисоблашнинг асосини Миллий 
ҳисоблар тизими (МҲT) ташкил этади. МҲT мамлакат бухгалтерияси 
вазифасини 
ўтагани 
ҳолда 
унинг 
стандартларидан 
келиб 
чиқиб, 
макроиқтисодий кўрсаткичларни ҳисоблаш, мамлакатлараро таққослашларни 
амалга ошириш имконини беради. 
Мамлакат иқтисодиётининг ҳақиқий ҳолатини ўрганиш, унга тизимли 
баҳо бериш учун юқорида санаб ўтилган барча кўрсаткичлардан фойдаланиш 
зарур, акс ҳолда бир томонлама ёндошувга йўл қўйилиши мумкин. 
ЯИМни даромадлар бўйича аниқлашда якуний маҳсулотни ишлаб 
чиқариш жараёнида резидент-ишлаб чиқариш бирликлари томонидан, 
қўшилган қийматлар ҳисобидан тўланган дастлабки даромадлар қўшиб 
чиқилади. 
ЯММни даромадлар йиғиндиси кўринишида ҳисоблашда асосан қуйидаги 
кўрсаткичлардан фойдаланилади: 

---

82