Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

1.6. Иқтисодий ривожланишнинг турлари ва кўрсаткичлари 
Иқтисодий ривожланишнинг умумий тенденцияси иқтисодий ўсишни 
баҳолашнинг энг асосий усули бўлмасдан, кўплаб усулларидан биридир. 
Иқтисодий ривожланишни баҳолашда алоҳидаги ҳудудларга ва алоҳидаги 
даврларга 
индивидуал 
ёндашиш 
мақсадга 
мувофиқ. 
Чунки, 

---

39 
умумиқтисодиётнинг ўсиш тезлиги иқтисодий ўсиш муаммолари бўйича 
керакли маълумотларни бера олмайди. Иқтисодий ривожланиш йўлларини 
ўрганишда дифференциал ёндашиш учун ва иқтисодий ривожланишни 
таъминловчи ёки унга ҳалақит килувчи тузилмавий ўзгаришларни таҳлил 
қилиш учун, иқтисодий ўсишнинг барча тарафларга тааллуқли бўлган 
кўрсаткичлар динамикасини ўзига хос хусусиятлари аниқланиши керак. 
Иқтисодий 
ривожланиш 
йўлларини 
характерловчи 
иқтисодий 
кўрсаткичларнинг вақт давомида ўзгаришларида қуйидагиларга алоҳида 
эътибор берилмоғи лозим: 
а) ҳар бир кўрсаткичларнинг вақт давомида шаклланиш бир текисда 
бўлмай, тез ўсиш, секин ўсиш билан айрим ҳолларда турғунлик билан алмашиб 
туради; 
б) маълум бир вақтда аниқланган ҳар бир иқтисодий кўрсаткичларнинг 
ўсиш тезлиги, чунки айрим ўзгарувчилар тез ўсаётган бўлади, айрим 
ўзгарувчилар секин ўсаётган бўлади ёки бутунлай турғун ҳолатда бўлади; 
в) 
ўзгарувчиларнинг 
узоқ 
даврлардаги 
ўсиш 
тезлиги 
қисқа 
даврлардагидан нисбатан бир-биридан кам фарқ қилади. 
Иқтисодий ривожланиш йўллари билан иқтисодий ўсиш тушунчаси 
ўртасида боғлиқлик мавжуддир. Аммо, миллий иқтисодиётнинг ўсиши 
иқтисодий ўсиш йўлларини қисман белгилайди. Масалан, бир кўрсаткичли 
иқтисодий ўсиш тушунчасида иқтисодий бир текис ўсиш тушунчаси йўқ (3-
жадвал). 
Кўп кўрсаткичли иқтисодий ўсиш ҳам доимий, ҳам ўзгарувчан иқтисодий 
ўсиш тенденцияси билан боғланган. Демак, иқтисодий ўсиш тушунчаси унинг 
динамикасини аниқ аниқламайди. Балки иқтисодий ўсиш йўлларини тахминий 
белгилайди. Бир кўрсаткичли иқтисодий ўсиш иқтисодий жараёнларнинг фақат 
динамикасини тавсифласа, кўп кўрсаткичли иқтисодий ўсиш эса, бу 
жараёнларнинг нафақат динамикаси ва тузилмавий ўзгаришларини балки, 
айрим кўрсаткичларнинг вақт давомида шаклланишини ҳам тавсифлайди. 

---

40 
3-жадвал
Ўзгармас ва ўзгарувчан ўсиш тезликларига эга бўлган иқтисодий ўсиш 
йўлларининг асосий тавсифлари