Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

 
4.6. Интенсив иқтисодий ўсишнинг асосий омиллари 
 
Умумий тарзда, макроиқтисодий таҳлил (иқтисодий ривожланиш 
таҳлили) учта асосий босқичдан иборат. Биринчи босқичда алоҳида фирмалар 
ва уй хўжаликларининг қарорлари назарий жиҳатдан ўрганилади. Иккинчи 
босқичда жами индивидуал қарорларнинг умумий ҳолатга таъсири кўрилади, 
яъни улар агрегирлашган ҳолда макродаражада қаралади. Учинчи босқичда 
амалдаги макроиқтисодий маълумотлар ёрдамида ушбу назария ёки назарий 
фараз (концепция, модел) тўғри ёки нотўғри эканлиги текширилади.
Макроиқтисодий динамиканинг асосий таҳлил варианти - бу жами (ялпи) 
талаб ва таклиф нисбати, мувозанати ва бунга таъсир қилувчи омилларни 
ўрганишдир. Умуман, мувозанатли иқтисодий ўсиш - бу талаб ва таклиф 
мувозанатининг динамикасидир. Демак, ялпи талаб ва таклифга ижобий ва 
салбий, бевосита ва билвосита таъсир этувчи омиллар - иқтисодий ўсишга ҳам 
худди шундай таъсир кўрсатади.
Аналитик (формулалар асосидаги) талқинда иқтисодиётдаги жами талаб
 
(
Q
D
) қуйидаги асосий таркибий қисмлар билан аниқланади:. 
Q
D
= 
C
+ 
I
+ 
G
+ (
Ex
- 
Im
), 
(4.1) 
бу ерда: 
C
- истеъмол, инвестицион сарфлар (
I
), давлат сарфлари (G) ва соф 
экспорт (
Ex
-
Im
) билан боғлиқ. 
Иқтисодиётдаги нархлар (
P
) ва мавжуд даромадлар доирасида таркиб 
топадиган жами талаб (
Q
D
), бошқа вариантда, яна давлат сарфларига, 

---

114 
солиқларга (
Tax
), бўлғуси қўлдаги даромадларга - [
Q
-
Tax
]
f
, капиталнинг 
чегаравий унумдорлигига (
MPK
e
) ва пул таклифига (
M
) боғлиқ, деб ҳам 
қаралиши мумкин: 
Q
D
= 
Q
D
(
G
, 
Tax
, [
Q
-
Tax
]
f 
, 
MPK
e
, 
M
, 
P
).
(4.2) 
Жами таклиф
 
(
Q
S
) - иқтисодиётда мавжуд шароитларда, нархларга ва иш 
ҳақи даражасига қараб, яратилган жами маҳсулотлар ва хизматлардан иборат. 
Якуний маҳсулотларга бўлган талабга ва уларнинг нархларига, сарфланадиган 
омилларга, капитал ва технологияга қараб, фирмалар фойда максимум 
бўладиган ишлаб чиқаришни, уй хўжаликлари эса, иш ҳақи даражасига ва 
қулайлигига қараб, иш жойларини танлашади. 
Жами таклиф (
Q
S
) ёки ишлаб чиқариш, ўз навбатида, асосий омиллар 
миқдорларига (
K
, 
L
ва 

, яъни капитал, меҳнат сарфлари ва технологияларга, 
ёки, умумийроқ, ИТТга) боғлиқ, 
Q
= 
Q
(
K
, 
L
, 

) ёки 
Q
S
= 
Q
(
K
(+)
, 
L
(+)
, 

(+)
), (4.3) 
яъни, анъанавий умумлашган ишлаб чиқариш функциясидек (ИЧФ) 
ифодаланади. Умумий ҳолда буларда: 
Q
S
=
f
(
X
1
, 
X
2
,...,
X
n
) - 
n
та ишлаб чиқариш 
омилини: капитал, меҳнат, технология, ИТТ, энергия, ер, сув ресурсларини ва 
бошқалар чекланган омиллар сарфларини, шунингдек, жами талабда