Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

Динамик қаторларнинг таҳлили. 
Динамик қаторларини таҳлил 
қилишда бир қатор кўрсаткичлардан фойдаланилади. Бу кўрсаткичлар 
ўрганилаётган ҳодисанинг ўсиш ёки пасайиш йўналишини кузатишда, айрим 
қонуниятларни аниқлашда жуда муҳим рол ўйнайди. Кўрсаткичларни 
ҳисоблаш айириш ёки бўлиш усулида амалга оширилади. Натижада қуйидаги 
кўрсаткичларга эга бўлинади: 
1. 
Мутлақ қўшимча ўсиш (ёки камайиш). 
2. 
Ўсиш (ёки камайиш) коэффициенти (фоизда бўлса суръати).
 
3. 
Қўшимча ўсиш (ёки камайиш) коэффициенти (фоизда бўлса суръати).
 
4. 
1 % қўшимча ўсишнинг (ёки камайишнинг) мутлоқ қиймати.
 
Динамик қаторлар кўрсаткичларини ҳисоблаш иккита давр даражасини 
таққослаш натижасида олинади. Одатда, таққосланадиган даража сифатида 

---

234 
қаторнинг биринчи даражаси ёки олдинги йил даражаси қабул қилиб олинади. 
Агар ҳар бир даража ўзидан олдинги даража билан таққосланса (яъни, 
таққослаш йилма-йил бўлса), у ҳолда олинган кўрсаткич 
занжирсимон
, агар ҳар 
бир даража фақат доимий битта (яъни, бошланғич) давр даражаси билан 
таққосланса, у ҳолда олинган кўрсаткич 
базисли
кўрсаткич бўлади. Янги 
омилларнинг таъсирини тўғрилайдиган экстраполяция ҳисобга олишга 
қодирдир. Бундай экстраполяция усули тўғридан-тўғри экстраполяция 
қилинадиган усулларга ўхшаш бўлиб, унинг фарқи шундаки, у прогноз объекти 
динамикасининг хусусиятларини вақт бўйича ҳисобга оладиган тузатувчи 
коэффициентлардан фойдаланади. 
Эмпирик маълумотларнинг белгиланган қонуниятлар ўзгаришини акс 
эттирадиган эгри чизиқли бўлмаган шакли аниқланган бўлса, прогнозлашда 
экстраполяция усулини қўлланиш яхши натижалар беради. Бундай ҳолда 
кузатиладиган 
жараённи 
ривожлантиришнинг 
асосий 
йўналишларини 
кўрсатадиган тренд (ёки тенденция) асосида прогнозлаш усули катталикка 
яхшироқ яқинлаштиради.