Shillerning har biri asari,bu-buyuk mukammallikka erishmoq yo’lidagi olg’a bosilganodimdir

                  

 

 

              

 

 

 

---

 3 

                                                                            

K

IRISH

 

   

Mi

lli

y

 

m

ad

an

iy

at

la

rn

in

g

 

b

ir

-b

iri

  

bil

an

 al

oq

as

i 

va 

o‟

zar

o 

ta‟

siri

 jah

on

 m

ad

an

iy

at

i 

tara

qq

iy

oti

nin

g 

en

g 

m

uh

im

 s

har

tla

ri

da

n 

bir

i 

sif

at

id

a 

bah

olan

ga

n.”H

ar 

qan

day

 m

ill

at 

bo

sh

qa

lar

da

n 

o‟

rg

an

ish

i 

m

um

kin

 v

a 

sh

ar

td

ir”.Mi

lli

y 

m

ad

an

iy

atl

arn

in

g 

tar

aq

qiy

oti

 v

a 

u

la

rn

in

g

 

b

ir

-b

ir

i 

v

a 

jah

o

n

 

m

ad

an

iy

at

i 

b

ilan

 

al

o

q

al

ar

i 

ay

n

iq

sa

 

m

ill

iy

 

m

u

st

aq

ill

ig

im

iz 

yil

lari

ga 

ke

lib

, 

ch

uq

ur 

in

ter

nat

sio

na

l 

m

oh

iy

at

 k

as

b 

etd

i.”.

.. 

d

u

n

y

o

 a

d

ab

iy

o

tin

in

g

 en

g

 

yax

sh

i n

am

un

al

ari

ni 

tarj

im

a 

qil

ish

, 

ch

op

 et

ish

, 

o‟

rg

an

ish

 b

ila

n 

bo

g‟

liq

 taj

ri

ba, 

ch

et 

el

 

y

o

zu

v

ch

ilar

i 

b

ilan

 

al

o

q

al

ar

n

i 

y

an

ad

a 

riv

o

jla

n

tir

is

h

 

m

as

al

as

ig

a 

b

u

g

u

n

 

y

et

arl

ich

a 

ah

am

iy

at

 

b

er

m

a

y

ap

m

iz..

.. 

Bo

sh

q

a 

so

h

al

ar 

q

at

o

ri 

ad

ab

iy

o

t 

so

h

as

id

a 

h

am

 

x

al

q

ar

o

 

al

o

q

al

ar

n

i 

k

u

ch

ay

tir

is

h

 

lo

zi

m

.Men

 b

u 

bo

rad

a 

G

‟arb

 b

ila

n 

bir

ga 

Sh

ar

q 

m

am

lak

at

lar

i 

al

o

q

al

ar

in

i 

k

u

ch

ay

tir

is

h

n

i 

tav

siy

a 

et

gan

 

bo

‟lar

dim

1

” 

deg

an

 

ed

i 

I.A

.K

ari

m

o

v

.Ja

h

o

n

 

ad

ab

iy

ots

hu

no

sli

gin

in

g 

taj

ri

ba

sin

i 

sh

un

i 

ko

‟rs

ata

dik

i, 

nil

liy

 

ad

ab

iy

otl

ar

nin

g 

o‟

zaro

 

al

oq

alar

i 

va 

ta‟

sir

in

i 

o‟

rg

an

ish

, 

ad

ab

iy

 

al

oq

a 

ham

da 

ad

ab

iy

 

ta‟

sir

nin

g 

o‟

zi

ga 

xo

s 

q

o

n

u

n

iy

at

 v

a 

x

u

su

si

y

at

lari

n

i 

o

ch

ib

 b

eri

sh

, 

bir 

to

m

on

da

n, 

jah

on

 ad

ab

iy

oti

 b

os

ib

 o

‟tg

an

 

yo

‟ln

in

g 

as

os

iy

 ten

den

siy

a

lari

n

i 

b

el

g

ila

sh

g

a 

y

o

rd

am

 b

ers

a, 

b

o

sh

q

a 

to

m

o

n

d

an

, 

m

ill

iy

 

ad

ab

iy

otl

ar

nin

g b

un

dan

 k

ey

in

gi ta

raq

qiy

oti

ga j

id

diy

 tu

rtk

i b

o‟

la

di.

  

   

   

   

    

Sh

arq

 x

alq

lar

i 

ad

ab

iy

oti

ga,j

um

lad

an

,o

‟zb

ek

 a

d

ab

iy

o

tig

a 

se

zi

larl

i 

ta‟

sir 

ko

‟rs

at

gan

 

g‟

arb

 k

las

sik

lar

id

an

 b

iri

,b

uy

uk

 n

em

is 

dr

am

at

ur

gi 

va

 s

ho

iri

 Fri

dri

x 

Sh

ill

er

dir.S

hil

le

r 

V

yu

rt

em

berg

 

ger

tso

gli

gid

a,N

ek

ar

 

dar

yo

si 

yaq

in

id

ag

i 

 

m

o‟‟

jazg

in

a 

Ma

rb

ax

 

sh

ah

ar

ch

as

id

a,G

erm

a

n

iy

ad

ag

i 

y

et

i 

y

ill

ik

 

u

ru

sh

 

(1

7

5

6

-1

7

6

3

) 

ay

n

i 

av

jig

a 

ch

iq

q

an

 

b

ir

 

m

ah

al

d

a,1

7

5

9

-y

iln

in

g

 

1

0

-n

oy

ab

ri

da 

ur

us

h 

farza

nd

i 

bo

‟li

b 

du

ny

og

a 

ke

ld

i.U

nin

g 

N

an

et

ta,

L

u

iza,K

ris

to

fin

a 

is

m

li 

o

p

a

-sin

gil

la

ri

 b

o‟

lg

an

.O

na

si 

Y

el

izav

eta 

D

or

otey

a 

din

do

r 

ay

ol 

bo

‟li

b,o‟

g‟

li 

Sh

illerg

a 

din

iy

-ah

lo

q

iy

 

aq

id

al

ar

n

i 

si

n

g

d

ir

is

h

g

a 

h

ara

k

at

 

q

ilg

an

.U

 

b

o

la

lar

ig

a 

aj

o

y

ib

 k

is

h

ilar

  

h

ay

o

tid

an

 h

ik

o

y

a 

q

ili

b

 b

er

g

an

.O

tas

i Y

o

h

an

n

 K

as

p

ar

- 

arm

iy

a

 

ofi

tser

i,d

un

yo

qaras

hi 

ke

ng

,o

‟z da

vri

nin

g y

etu

k,o

ng

li k

ish

ilari

da

n bo

‟lg

an

. 

     

Sh

ill

er 

1

7

6

8

-1

7

7

2

 

y

ill

ar

d

a 

L

y

u

d

v

ig

sb

u

rg

d

a 

lo

tin

 

m

ak

tab

in

i 

 

b

itk

az

g

ac

h

,K

arl

 

Y

ev

ge

niy

 n

om

li 

H

arb

iy

 A

kad

em

iy

ad

a 

 ta‟

lim

 o

lad

i.U

 o

ila

sid

an

,qa

ri

nd

os

h

-u

ru

g‟

lari

da

n 

an

ch

a 

u

zo

q

las

h

ib

, s

ak

kiz 

yil

lik

 u

m

ri

ni 

“Q

ull

ar 

pla

ntat

siy

as

i”d

eb

 at

alg

an

 o

‟s

ha 

H

ar

biy

 

                                        

        

 

1

 K

ar

im

ov

 I.

A

., A

dab

iy

otg

a 

e‟

tib

or

-m

a‟n

av

iy

ati

ga,

 k

elaj

ak

ka

 e‟

tib

or

.”O‟

zb

ek

isto

n” 

nas

hr

iy

oti. 

T

os

hk

en

t. 

20

09

. 

 

32

-3

4

 b

etlar

.  

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

   

 

---

 

4 

Akademiyada o‟tkazadi.Bu yerda u adliya va tabobat ilmlari bilan shug‟ullanadi.1780-

yilda  Shiller    vrachlik  diplomini  olgach,Shtutgart  garnizonida  polk  vrachi  bo‟lib 

ishlaydi.Ammo  bu  uning  ma‟naviy  dunyosini  qoniqtirmaydi.Uni  adabiyotning  sirli  va 

sehrli  olami  o‟ziga  maftun  etardi,shu  bois  akademiyada  o‟qib  yurganchog‟laridayoq 

yashirin  tarzda  nemis  klassik  yozuvchilarning    asarlari  bilan  birgalikda  ingliz 

dramaturgiShekspirning Viland tarjimasidagi ijodi bilan tanishib chiqadi.Shekspir ijodi 

Shillerga  dramaturgiyaning  qat‟iy  qonun-qoidalariga  rioya  qilishga  undagan 

bo‟lsa,G.E.Lessingning  “Emiliya  Galotti”,Y.V.Gyotening    “Gyots  fon  Berlixingen” 

asarlari  bo‟lg‟usi  ijodkor  ongi  va  dunyoqarashining    shakllanishiga,badiiy  tafakkur 

dunyosining boyishiga ijobiy va ijodiy ta‟sir ko‟rsatdi. 

     Shiller  adliya  va  tabobatdan  tashqari  estetika,tarix,mantiq,metafizika,falsafa  tarixi 

bilan  ham  shug‟ullangan.Yosh  vrach  va  yozuvchi  sifatida  psixologiya  va  bilish 

masalalari  ham  uning  o‟tkir    nigohidan  chetda  qolmagan.Bu  borada  ilmiy  izlanishlar 

qilgan, buning natijasi o‟laroq, 1779-yilda “Psixologiya falsafasi” mavzuyida doktorlik 

dissertatsiyasi paydo bo‟ladi.Shoir uchun badiiy ijod va ilmiy ish bir xil qimmatga ega 

edi.Shu bois u 1780-yilning oxirlarida, “Insonning biologik va ruhiy tabiatining o‟zaro 

aloqlari  bo‟yicha  tajriba”nomli  ikkinchi  dissertatsiyasini  himoya  qiladi.Shiller  bu 

tadqiqotida inson hayotini materialistik asosda bilishga harakat qilgan edi. 

     Adabiyotga  ixlos  shoirda  ancha  erta  uyg‟ongan.U  10  yoshidayoq  she‟r  mashq  qila 

boshlagan.Uning  birinchi  “Oqshom”  she‟ri  1776-yili  bosilib  chiqqanida,u  endigina  17 

yoshga  to‟lgan  edi.Keyinchalik  uning  nomi  “Shvabiya  jurnalida  tez-tez    ko‟rinadigan 

bo‟ldi. 

     Shiler ijodiyotida dramaturgiyaning rivojlanishida nemis klassik yozuvchisi Gotxold 

Efraim  Lessing  (1729-1781)  ning,fransuz  mutafakkuri  va  G‟arbiy  Yevropa 

ma‟rifatparvarlaridan Fransua Arue Volter (1694-1778), Deni Didro (1713-1784), Jan 

Jak  Russo  (1712-1778)  larning    ta‟siri  kuchli  bo‟lgan.Ayniqsa  “