Shet ellerde suwret sızıwdı uyretiw tariyxınan Jobası

Tema. Shet ellerde suwret sızıwdı uyretiw tariyxınan
Jobası:1. Súwretlew ónerin оqıtıwǵa shekemgi eń áyemgi hám оrta ásir baslarındaǵı (Mısır, Gretsiya, áyemgi Rim) maǵlıwmatlar hám оlardıń хarakteri.
2. Súwretlew ónerin оqıtıw metоdikasınıń rawajlanıwında Оyanıw dáwiri súwretshileriniń (Ch.Cheninnini, Alberti, Leоnardо da Vinchi, A.Dyurer) хızmetleri.
3. XVII-XIX ásirlerde batıs Evrоpada súwret sızıwdı úyreniw metоdikası.


Mısır. Gretsiya, áyemgi Rim mektepleri súwretlew óneri.
Alǵashqı dáwir adamları tikjar ha`m taslarga komir menen hár qıylı súwretlerdi tusirip, keyin olardıń ustinen ótkir tastı júrgizip shıqqan. Keyin súwretlerdi reń menen boyaǵan. Sonı da aytıp ótiw kerek, kópshilik súwretler ápsanalıq hám hár túrli máresimler tiykarinda islengen (ritual) súwretler bolıp, insanlardıń sol dáwirdegi dúnya qaraslarınıń dáslepki kórinislerin ozine qamtıp alǵan.
Keyin ala usılar tiykarında jazıw payda bola basladı hám rawajlanıp bardı. Aldın piktografik (su`wretli), sońıńan ideografik, yaǵnıy, hár bir belgi sóz mánisin ańlatıwshi, soń háriplerden ibarat jazıwlar payda bola basladı.
Adamlar súwretlew jolındaǵı dáslepki tájiriybelerin tábiyatti tikkeley baqlaw, oǵan eliklew, úyreniw jolı arqalı iyelegen. Súwretlew ónerin úyretiw dáslepki basqıshında insannıń miynet etiwi nátiyjesinde ǵana ónerge bolǵan qızıǵıw oyana basladı.
Súwret salıwǵa bolǵan zárúrlik insanlardıń kúndelikli turmısında isletiletuǵın buyımlardı bezew arqalı rawajlandı. Eń dáslep ılaydan islengen ıdıslarǵa hár túrli naǵıs hám súwretler túsiriw payda bola basladı. Solay etip súwretler islewdiń dáslepki usılları da júzege keldi. Endi ónerment óz shákirtiniń súwretlewin qanday islewin gúzetip, óǵan jol-jobalar kórsetedi. Sebebi, shákirttiń ustaz kórsetpelerine boysınıwı, keyin ala usı ónerdiń dawam etiwinde áhmiyetli оrın iyeleydi. Solay etip, súwret salıwdı orınlawdı úyreniwdiń dáslepki usıllari payda boldı. Biraq, bul usıllar anıiq islep shıǵılǵan, jol-jobalarǵa tiykarlanbaǵan edi. Súwretlew ónerine úyretiw hám de mektepler shólkemlestiriw ádewir keyin baslandı.
Dúnyada súwretlew óneriniń oqıtılıwındaǵı dáslepki maǵlıwmatlar haqqında áyemgi Mısır, Gretsiyada eramızdan aldınǵı III ásirge shekemgi materiallar bar. Súwretlew ónerine úyretiw usıllarına áyemgi Mısırdıń joqarı rawajlanǵan mádeniyatın mısal etip kórsetiw múmkin. Tarıyxıy dereklerge qaraǵanda áyemgi Mısır mekteplerinde hár túrli pánler menen bir qatarda súwret salıw da keńnen úyretilgen. Mektepti pitkergen óspirim jaydıń ishki kórinisin súwretley alıwı, úlken maydannıń sızılmasın sızıp, onıń ólshemlerin qoyıp biliwi, suw qurılısınıń súwretin salıp biliwi shárt bolǵan.
Súwretlew ónerine úyretiw usılları tuwralı sóz etilgende, bunı áwele áyemgi mısırlılar xizmetińde kóriwimiz múmkin.
Áyemgi Mısırda sol dáwir mekteplerinde jaslarǵa bilim beriwdiń anıq islep shıgılǵan didaktikalıq printsipleri bolmaǵan jaslarǵa súwret salıwdı úyretiw, naturanı baqlaw, talqılaw, dógerek-átiraptaǵı waqıya hám hádiyseler baqlaw arqalı emes, al, aldınan islep shıgılǵan úlgiler tiykarında alıp barılǵan.
Ayrım maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, Mısırda súwret sızıwǵa úyretiw áyemgi Gretsiyadan ádewir aldın baslanǵan.
Italiyanıń XV ásirdegi arxitektorı, artist, jazıwshı, alım L.B.Alberti bılay dep jazǵan: «Mısırlılardıń jazıwına qaraǵanda, reńli súwret islew olarda Gretsiyadan 6 mıń jıl aldın bar bolǵan»¹ (1-súwret)

1-súwret Mısırdaǵı súwret sızıwǵa úyretiw mektebi
Áyemgi mısırlılardan ózgeshe áyemgi grek súwretshileri súwretlew ónerin oqıtıw haqqındaǵı tálim-tárbiyaǵa basqasha qarap, onı keńeytip, bayıtqan. Olar jas súwretshilerdi kóbirek tábiyatta úyreniwge hám tábiyattiń ajıralmas bóleklerinen biri bolǵan insan gózzallıǵın joqarı dárejede súwretlewge shaqırǵan.
Parassiy Efes, Pampil, Apeplek hám basqa da mektep súwretshileri ózlerinıń teoriyalıq tiykarlarında dúnyadaǵi barlıq nárse hám buyımlar simmetriyalıq garmonikalıq hám de matematikalıq jaqtan ólshemlerge iye ekenligi haqqında jazadı. Atap aytqanda, eramızǵa shekemgi 432-jılda jasap, dóretiwshilik penen shuǵıllanǵan músinshi Poliklet adamnıń dene músheleriniń bir-birine qatnasları haqqında jazıp, onıń dálili sıpatında «Dorifor» musinin jaratqan. Keyin ala súwret salıwdı úyrenip atırǵan jaslarǵa Poliklet dóretken músinlerden biriniń ózine qarap su`wretler májbúriy túrde tálim sistemasına kirgizilgenin kóremiz. (2-súwret.)
Eramızǵa shekemgi IV ásirge kelip áyemgi Gretsiyada Sikkion Efess, Fivan sıyaqlı sol dáwirdegi ataqlı súwretshiler mektepleri payda boldı. Solardan eń kózge kóringeni Sikkion mektebi bolıp, ol tek ǵana súwret salıw usılların rawajlandırıwǵa emes, al, ulıwma su`wretlew ónerinıń rawajlanıwına úlken úles qostı hám de ol jaslarǵa súwretlew ónerin úyretiw arqalı gózzal tábiyattı súyiwge, onıń nızamlıqların ilimiy jaqtan úyretiwge qaratiladı.


2-súwret
Áyemgi Grek. Poliklet. Adamnıń dene músheleriniń bir-birine qatnasları.
Mektepti pitkergenler arasında Pampildey belgili súwretshiler de bоlǵan. Pampil súwret sızıwdıń bilimlendiriw hám tárbiyalıq áhmiyetin kórsetip bergen. Bul tuwralı оnıń zamanlası Pliniy bılay jazǵan edi: «Оnıń tınımsız háreketleri menen aldın Sikkiоnda, sоń Gretsiyada hámme balalarǵa súwret sızıwdı úyretiw lazımlıǵı belgilep qоyılǵan. Baslawısh tálim súwret sızıwdan baslanıwı kórsetilgen edi.
Pampil súwretlew ónerine ilimiy kózqarasta qarawdı birinshilerden bolıp alǵa súrdi. Suwretlew ónerinıń tiykarı bolǵan qálem súwretke joqarı baha bere otırıp, «qálem súwret islewde joqarı dárejede anıqlıq hám ilimiy tiykar beriw kerek» dep esaplaytuǵın edi.
Pampil súwretlew ónerin, atap aytqanda, qálem súwret boyınsha jaslarǵa sabaq beriwdiń ilimiy tiykarlanǵan teoriyalıq hám ilimiy metodikasın islep shıqqan.
Onıń metodikası tiykarında sabaq alıw jaslardan teoriyalıq bilimlerdi iyelewdi hám kóplep ámeliy shınıǵıwlar orınlawdı talap etedi. Bul jerde tolıq oqıw waqtı 12 jıl dawam etken.
Áyemgi grek qılqálem sheberleri óz oqıwshılarına tábiyattı kóbirek baqlaw arqalı pikirlewdi onıń sheksiz hám qaytalanbas gózzallıqlarınan ilhámlanıp súwret salıw hám buyımlardıń ózine qarap haqıyqıy súwretlewge birinshi bolıp tiykar salǵan. Súwret sızıwdıń barlıq mekteplerde haqıyqıy kórinisin kórsetip biliwi olardıń tárbiyasına óziniń unamlı tásirin kórsetti. Grek súwretshileri nárse hám hádiyselerdi, buyımlardı ózine qarap haqıyqıy súwretlewde kórsete biliwi olardıń tárbiyasına unamlı tásir tiygizdi.
Áyemgi Rim dáwiri ónermentleri grek súwretshileriniń erisken jetiskenliklerin dawam ettire otırıp, súwretlew óneri tarawında úlken tabıslarǵa eristi. Sol dáwirdiń bay adamları óner shıǵarmaları úlgilerin jiynap, keyin olardı keń ja`miyetshilikke kórsetiwdi ádetke aylandırǵan. Biraq, gretsiyalı súwretshilerden ayriqsha, Rim súwretshileri súwretlew ónerin oqıtıw sistemasına hesh bir jańalıq kirgizbedi. Rim imperiyası súwretshi-oqıtıwshısı kórkem dóretiwshilik mashqalaları menen shuǵıllanbaytuǵın edi. Tiykarınan oqıtıw sistemasında grek súwretshileri jaratqan úlgilerge bolsa, súwretshi-dóretiwshi sıpatında emes, ónerment kózqarasınan nusqa kóshiriw, olardı kórsetiwdi ádet etken. Ásirese, bul jaǵday Sezar dáwirinde súwretshi pedagoglardıń islep shıqqan oqıtıwdıń ilimiy tiykardaǵı usıllarınan waz keshiw aqıbetinde súwretlew óneriniń rawajlanıwına tosqınlıq etti.
Antik dáwir atı menen júrgizilgen sol dáwir óneriniń óship ketiwine basıp alıwshılar da óz «uleslerin» qostı. Túrkler tárepinen Gretsiyanıń basıp alınıwı súwretlew óneriniń rawajlanıwınıń birotala toqtap qalıwına alıp keldi. Súwretlew óneri atap aytqanda, reńli súwret penen shuǵıllanǵan Stendel orta ásir dáwirin bılay táripleydi: «Basqınshılar áyemgi alımlardıń qoljazbaların jaǵıp, kúlge aylandırdı, ullı óner sheberleri tárepinen islengen súwretlew óneri ha`m músinshilik úlgileri joq etildi. IV, X, XI ásirlerde súwretlew óneri ushın qara zulım ásiri baslandı».