|
10-mavzu:
1. Shayboniyxon bilan Z.M. Bobur munosabatlari haqida nimalar bilasiz?
2. Shayboniylar davrida amalga oshirilgan islohatlar haqida ma`lumot bering?
3. Shayboniy hukumdor Abdullaxon II haqida ma`lumot bering?
4. Shayboniylarning oxirgi hukumdori kim?
1. SHAYBONIYXON VA BOBUR MIRZONING
0 ‘Z A R 0 MUNOSABATLARI
T em uriylar sulolasining nomini jahon ga taratgan vakillari
dan biri Zahiriddin M uham m ad Boburdir. U 1483-yilda A ndijonda
tug ‘ilgan. B obur M irzoning otasi - U m arshayx M irzo (14 55 -1 49 4)
Sam arqandda tavallud topgan. Otasi A bu Said M irzo tom onidan
dastlab, unga Qobul so ‘ngra Farg‘ona m ulki beriladi. Akasi
Sulton A hm ad tom onidan esa unga Toshkent va Shohruxiya in ’om
etilgan. Biroq uning q o ‘lida F arg ‘ona, X o ‘ja n d va 0 ‘ratepa qoladi
xolos. B oburning onasi Q utlug‘ N igorxonim M o ‘g ‘uliston xoni va
Toshkent hokim i Y unusxonning qizi edi.
1469-yilda Sulton A bu Said vafotidan so ‘ng tem uriylar sal-
tanati yana ikki qism ga b o ‘linib ketganligi tarixdan m a’lum.
M ovarounnahrda Sulton Abu Said avlodlari navbat bilan hukm
surdilar. Dastlab uning o ‘g ‘li Sulton A hm ad M irzo (1469-1494),
s o ‘ngra Sulton M ahm ud M irzo (1 494-1495), nabirasi B o ysung‘ur
M irzo (1 4 9 5-1 497 ), Sulton A li M irzo (1 4 9 8 -1 500)lar m ustaqil
hukm ronlik qiladilar. Bu vaqtda, biz yuqorida ta ’kidlaganim izdek,
Farg‘ona m ulkida U m arshayx hokim lik qilar edi. Bu hukm dorlar
orasida ayniqsa Sulton A hm ad uquvsiz, sustkash va buning ustiga
savodsiz b o ‘lgan. U ning davrida siyosiy tarqoqlik va toj-u taxt uchun
kurash avjiga m ingan. 1494-yilda Sulton A hm ad M irzo M o ‘g ‘ulis-
ton xoni Sulton Mahmud o ‘zaro ittifoq b o ‘lib, o ‘z lashkarlarini
Farg‘onaga yuborgan bir paytda U m arshayx fojiali halok b o ‘ladi.
Bu davrda B obur M irzo endigina 12 yoshga to ig a n edi. U va-
liahd sifatida taxtga o ‘tiradi (1494-yil, iyun). Y osh, tajribasiz Bobur
M irzo yuqori tabaqa vakillari o ‘rtasida avjiga m ingan siyosiy tarqoq
lik kurashiga chorasiz holda aralashishga m ajbur b o ‘ladi. U u lu g ‘
sohibqiron bobosi davlatini birlashtirishni o ‘zining ezgu niyati deb
bilar edi. A na shu ezgu m aqsad bilan harakat qilgan Bobur M irzo
boshchiligidagi A ndijon q o ‘shinlari 1495-1496-yillarda Sam arqand-
ga m uvaffaqiyatsiz yurish qiladi.
Bobur M irzo shoh etib k o ‘tariladi. Sam arqand tum anlari, Qarshi,
(i4 iz o r hududlari ham B obur M irzo hukm ronligini tan oldi. Sa-
m arqandda sodir b o ‘lgan voqealardan xabar topgan M uham m ad
Shayboniyxon Turkiston atroflaridan katta q o ‘shin to ‘plab, yana Sa
m arqand sari yurdi. Bu davrda Sam arqandda o g ‘ir vaziyat vujud-
ga kelgan edi. Q u rg‘oqchilik tufayli shahar oziq-ovqat va yem -
xashak tanqisligiga uchradi. N atijada B obur M irzo lashkarlarining
bir qism i tarqab ketdi. U oz sonli q o ‘shin bilan qolgan edi. Bun-
dan foydalangan Shayboniyxon hujum boshlaydi. B obur M irzo
Toshkentdan kelayotgan yordam chi kuchlam i kutm asdan jan g g a ki-
radi. Zarafshon q irg ‘o g ‘ida b o ‘lgan jan g d a B obur M irzo yengiladi
va Sam arqandda yashirinadi. Shayboniyxon Sam arqandni uzoq vaqt
qam al qiladi. Shaharda m isli k o ‘rilm agan o g ‘ir ahvol yuzaga keldi.
Bobur M irzo och-yalang‘och qolgan Sam arqandni yarim tunda
tashlab Toshkent tom on otlandi. U to g ‘asi Toshkent hokim i Sulton
M ahm udxon huzuriga Sam arqandni qaytarib olishda yordam so ‘-
rab boradi. Biroq M uham m ad Shayboniyxon Bobur M irzo, Sulton
M ahm udxonning birlashgan q o ‘shinlarini yengadi. Bobur M irzo
M o‘g ‘ulistonga qochishdan boshqa chora topa olm adi. Bu davrda
A ndijon ham Shayboniylar tom onidan egallangan edi. M uham
m ad Shayboniyxon 1504-yilga kelib butun M ovarounnahrni egal-
lab b o ‘lib, 1505-yil X orazm ni qoTga kiritadi, shu yilning kuzidan
boshlab X urosonni qoTga kiritish m aqsadida ushbu yurtga yurish
boshlaydi. 1506-yil M uham m ad Shayboniyxon Balxni, 1507-yil
Hirotni egallaydi. Bu vaqtda B obur M irzo 1504— 1507-yillar ora-
lig ‘ida M o ‘g ‘uliston va M ovarounnahr yerlarida q u v g ‘inda yuradi va
nihoyat oz sonli lashkar bilan H isor togTaridan oshib, Q obul shahrini
egallaydi. U boshidan ju d a o g ‘ir kunlam i o ‘tkazdi. Bobur M irzoning
qizi G ulbadanbegim (152 3 -1 6 0 3 ) o ‘zining «H um oyunnom a» asarida
bunday deb yozgan edi. « T o ‘liq 11 yil davom ida M ovarounnahr o ‘l-
kasida, ch ig ‘atoy, tem uriy va o ‘zbek sultonlari bilan shunday jan glar
va m udofaalar qiladilarki, ularning sanog‘ini batafsil bayon qilishga
qalam ojiz va nuqsonlidir. Oxirgi ham rohlari va qarindoshlari boTib,
jam i 250 ga yaqin kishi, piyoda, yelkalarida chopon, oyoqlarida
choriq, qo ‘llarida tayoq b o ‘lgani holda b ey aro g ‘, xudoga tavakkal
qilib B adaxshon va Q obulga qarab y o ‘1 oldilar».
Do'stlaringiz bilan baham: |
