|
Nazariy Va amaliy qobiliyatlar shu bilan farqlanadiki, birinchisi shaxsning mavhum-nazariy mulohazalarga, ikkinchisi esa aniq amaliy harakatlarga moyilligini aks ettiradi.
Rivojlanish nuqtai nazaridan psixologlar ajralib turadi salohiyat Va dolzarb qobiliyatlar.
Potentsial- bu har gal hal qilinishi kerak bo'lgan yangi vazifalarga duch kelganda o'zini namoyon qiladigan shaxsning rivojlanishi uchun imkoniyatlardir. Biroq, shaxsning rivojlanishi nafaqat uning psixologik xususiyatlariga, balki ushbu potentsiallarni amalga oshirish yoki amalga oshirish mumkin bo'lmagan ijtimoiy sharoitlarga ham bog'liq. Bunday holda, ular qobiliyatlarning dolzarbligi haqida gapirishadi. Ob'ektiv shart-sharoitlar, imkoniyatlar yo'qligi sababli har kim ham o'zining psixologik tabiatiga mos ravishda o'z salohiyatini amalga oshira olmaydi. Shunday qilib, haqiqiy qobiliyatlar potentsial qobiliyatlarning faqat bir qismini tashkil qiladi.
Tarbiyaviy Va ijodiy qobiliyatlar bilimning tabiatini aks ettiradi. Ta'lim har qanday ma'lumotni o'zlashtirish muvaffaqiyatini belgilaydi, ijodiylari esa yangi g'oyalar, kashfiyotlar, ixtirolar va boshqalarni yaratish bilan bog'liq. Ko'p hollarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishning asosi o'rganish qobiliyatidir.
Ijtimoiy jihatdan aniqlangan qobiliyatlar orasida alohida o'rin beriladi muloqot qilish qobiliyati. Bu odamlarni baholash uchun shaxslararo idrok, turli odamlar bilan aloqada bo'lish, ular bilan muloqot qilish, ularga ta'sir qilish qobiliyatini o'z ichiga oladi.
Har xil yuqori darajada rivojlangan qobiliyatlarning kombinatsiyasi deyiladi iqtidor bu insonga faoliyatda o'zini muvaffaqiyatli ifoda etish imkonini beradi. Iste'dod - bu insonga nafaqat muvaffaqiyatli, balki o'ziga xos tarzda, mustaqil ravishda murakkab faoliyatni amalga oshirishga imkon beradigan qobiliyatlar yig'indisidir. Qobiliyatlarning rivojlanishining eng yuqori darajasi, inson erishganida
jamiyatda, madaniyat sohasida ulkan muvaffaqiyatlar daho.
Inson qobiliyatlarining tabiati olimlar o'rtasida juda qizg'in munozaralarga sabab bo'ladi. Qobiliyatlar tug'mami yoki ular umr bo'yi rivojlanadimi?
Tug'ma qobiliyatlar g'oyasi tarafdorlari ular biologik jihatdan aniqlanganligini va ularning namoyon bo'lishi butunlay meros fondiga bog'liqligini ta'kidlaydilar. Ularning fikricha, ta'lim va tarbiya faqat qobiliyatlarning namoyon bo'lish jarayonini tezlashtirishi mumkin, ammo pedagogik ta'sirsiz ham ular o'zlarini aniq namoyon qiladi. Ushbu pozitsiyani isbotlash uchun tadqiqotchilar iste'dodli musiqachilar, olimlar, rassomlar (Bax, Darvin, Tolstoy sulolalari) bolalarida qobiliyatlarning takrorlanishi kabi misollarni keltiradilar.
Qobiliyatlarning merosini qo'llab-quvvatlash bo'yicha genetik tadqiqotlar natijalari sun'iy tanlash usullaridan foydalangan holda hayvonlarda o'tkazilgan tajribalarda olingan. Kalamushlar labirintda yo‘l topishga o‘rgatilgan. "Aqlli" kalamushlar tanlangan, ular vazifani muvaffaqiyatli bajargan va "ahmoq" kalamushlar. Keyin har bir guruh ichida chatishtirish amalga oshirildi. Oltinchi avlodda "aqlli" kalamushlarning avlodlari labirintdan "ota-onalari" ga qaraganda tezroq o'tishdi va "ahmoq" kalamushlarning ko'rsatkichlari bundan ham yomonroq edi.
Bunday tadqiqotlar natijalari muvaffaqiyatli o'rganish uchun genetik moyillikni to'plash imkoniyatini ko'rsatadi. Ammo qobiliyatlarni rivojlantirishda qanchalik muvaffaqiyat faqat irsiy moyilliklarga bog'liq, buni aytish qiyin.
Boshqa nuqtai nazar vakillari psixikaning xususiyatlari tarbiya va ta’lim sifati bilan belgilanadi va har bir insonda har qanday qobiliyat rivojlana oladi, deb hisoblaydilar.Bu yo‘nalish tarafdorlari eng ibtidoiy qabila farzandlari o‘zlariga xos bo‘lgan ibtidoiy irsiyatni qabul qilgan holatlarni nazarda tutadilar. tegishli ta'lim, o'qimishli evropaliklardan farq qilmadi. Bu erda ular tuzatib bo'lmaydigan zararni, hatto jamiyatdan tashqarida inson rivojlanishining mumkin emasligini ishonchli tarzda tasdiqlovchi "Maugli bolalari" haqida ham gapirishadi.
Amerikalik olim Ushbining fikricha, qobiliyatlar birinchi navbatda bolalik davrida shakllantirilgan intellektual faoliyat dasturi bilan belgilanadi. O'z dasturiga muvofiq, ba'zi odamlar ijodiy muammolarni hal qilishadi, boshqalari esa faqat reproduktiv muammolarni hal qilishadi. Ayni paytda AQShda ushbu g‘oya tarafdorlari iqtidorli bolalarni “o‘stirish” uchun maxsus markazlar tashkil etishmoqda. Faoliyatning turli sohalarida (fan, san'at) bitta o'qituvchi atrofida iqtidorli talabalarning katta guruhi paydo bo'lganligi, ularning soni va qobiliyat darajasi statistikaning oddiy qonunlari nuqtai nazaridan tushuntirib bo'lmaydigan holatlar ma'lum. Yu.B.Gippenrayter o'zining "Umumiy psixologiyaga kirish" asarida eng yuqori ekanligi ma'lum bo'lgan Moskva musiqa o'qituvchisi M.P. tajribasidan misol keltiradi). U nogiron bolalar yo'qligiga ishondi.
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, biz atrof-muhit sharoitlari va irsiyat degan xulosaga kelishimiz mumkin
qobiliyatni rivojlantirish omillari. Boshqacha aytganda, insonning qobiliyatlari yaxshi mayl (irsiyat) orqali ham, ta’lim va tarbiya (ijtimoiy muhit) orqali ham shakllanadi va rivojlanadi.
Inson xarakterining xususiyatlari va ularning namoyon bo'lishi
03.04.2015
Snejana Ivanova
Xarakterli xususiyatlar har doim insonning xatti-harakatlarida iz qoldiradi, shuningdek, uning harakatlariga ta'sir qiladi.
Har bir inson hayoti davomida o'zining individual xususiyatlarini namoyon qiladi, bu nafaqat uning xatti-harakatida yoki muloqotning o'ziga xos xususiyatlarida namoyon bo'ladi, balki faoliyatga, o'ziga va boshqa odamlarga munosabatini ham belgilaydi. Hayotda, ilmiy foydalanishda ham, kundalik hayotda ham namoyon bo'ladigan bu xususiyatlarning barchasi xarakter deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
