Shaxsni kamol toptirishda tarbiya

Kuzatish metodi. Rivojlanish psixologiyasida bu metodning obyektiv (tashqi) va subyektiv (o’zini o’zi) kuzatish turlari bor. Inson psixikasidagi o’zgarishlarni har xil vaziyatlarda kuzatish uchun quyidagilar amalga oshiriladi:
1) kuzatishning maqsadi, vazifasi belgilanadi;
2) kuzatiladigan obyekt tanlanadi;
3) sinaluvchining yoshi, jinsi, kasbi aniqlanadi;
4) tadqiqot o’tkazish vaqti rejalashtiriladi;
5) kuzatish qancha vaqt davom etishi qat’iylashtiriladi;
6) kuzatish insonning qaysi faoliyatida (o’yin, o’qish, mehnat, sportda) amalga oshirilishi tavsiya qilinadi;
7) kuzatishning shakli (yakka, guruh, jamoa bilan o’tkazilishi) tayinlanadi;
8) kuzatilganlarni qayd qilib borish vositalari (kundalik, suhbat daftari, kuzatish varaqasi, magnitofon, videomagnitofon, kinokamera, mobil telefon va boshqalar) taxt qilinadi.
Kuzatish orqali turli yoshdagi odamlarning diqqati, his-tuyg’ulari, nerv sistemasining tashqi ifodalari, temperament xususiyatlari, imo-ishoralari, sezgirligi, xulq-atvori, nutq faoliyati va hokazolari o’rganiladi. Ammo o’ta murakkab ichki psixologik kechinmalar, yuksak hissiyotlar, tafakkur, mantiqiy xo­tira va aql-zakovatni tadqiq etishga bu metodning imkoni yetmaydi. Masalan, go’dak bolani kuzatishda uning harakatlari, o’yinchoqlarga munosabati, his-tuyg’usi, talpinishi, mayli, xohishi aniqlanadi. O’quvchining darsdagi holatini kuzatishda esa diqqatining xususiyati, tashqi qo’zg’atuvchi bilan ta’sirlanishi, temperamenti, xatti-harakatining sur’ati, emosional kechinmasining o’zgarishi to’g’risida ma’lumotlar to’plashga imkoniyati tug’iladi. O’spirin yoshlarning sport faoliyatini kuzatish orqali ularning irodasi, ishchanligi, his-tuyg’usining o’zgarish xususiyatlari, g’alabaga intilishi, o’zining harakatini idora qila olishi yuzasidan materiallar yig’ish mumkin. Ishchining dastgoh yonidagi faoliyatini kuzatish natijasida uning o’z diqqatini taqsimlashi, qiyin damlarda o’zini tutishi, imo-ishoralari, tashqi qo’zg’atuvchidan ta’sirlanish darajasi haqida keng ma’lumotlar yig’iladi. Keksalarning muloqot jarayonini kuzatish ularning xarak­teri, nutq faoliyati, his-tuyg’usi, ekstravertivligi yoki introvertivligi, qiziquvchanligi va ruhiyatining boshqa xususiyatlarini aniqlash demakdir.
Suhbat metodi. Bu metod bilan inson psixikasini o’rganishda suhbatning maqsadi va vazifasi belgilanadi, uning obyekti va subyekti tanlanadi, mavzusi, o’tkaziladigan vaqti aniqlanadi, yakka shaxslar, guruh va jamoa bilan o’tkazish rejalashtiriladi, o’rganilayotgai narsa bilan uzviy bog’liq savol-javob tartibi tayyorlanadi. Suhbatning bosh maqsadi muayyan bir vaziyat yoki muammoni hal qilish jarayonida inson psixikasidagi o’zgarishlarni o’rganishdir.