Shaxsiy kompyuterlar uchun mikroprotsessorlar

SM 
                           P     1                                 n 
                       
RG 
1                                                      n
 
у
3
у
4
у
5 

---

       Y3:SM da kushish; 
       Y4:SM:=0; 
        Y5:Sm:=(SM)tesk; 
        Y6:RG[0]:=RG[0];  
         Y7:RG:=X; 
         Y8:RG:=0; 
Registrdan jamlagichga to‘g‘ri va teskari kodni uzatish Y
1
 va Y
2
 mikroamal–
lar yordamida bajariladi. Teskari kod uzatilganda jamlagichning ishora xonalariga 
«11»  kodi  kiritiladi.   Y
3
=1  signali  bo‘yicha  jamlagichdagi  xonalararo  ko‘chirish 
zanjirlari  ulanadi.  Jamlagich  va registrdagi  kodlarni  qo‘shish  bir  vaqtda  ikkita 
(Y
3=
1,  Y
2
:  SM:=RG)  mikroamalning bajarilishini  talab  etadi.  Y
5
  mikroamalni 
jamlagichning raqam xonalaridagi kodni  inventrlaydi. Bunda jamlagichning ishora 
xonalaridagi qiymatlar o‘zgarmaydi. Y
6
  mikroamali registrdagi kodning ishorasini 
inventrlashga  xizmat  qiladi.  Y
7
  mikroamali   bo‘yicha  operand  kodi  registrga 
uzatiladi, u
8
 mikroamali esa registrni tozalashga xizmat  qiladi.  
Qo‘shish  amalini  boshqarishda  R
1
,  R
2
,  R
3
  mantiqiy  shartlar ishlatiladi.  R
1
 
signal  jamlagich  ishora  xonasining  qiymati  (sign  SM)  ni,  R
2
  signal   jamlagich 
to‘lib  –  toshish  xonasining  qiymati  (SM[P])  ni,  R
3
  signali  esa  registr  ishora 
 xonasini qiymati (sign RG) ni aniqlaydi.  
Qo‘shish  amalining  mikrodasturi  9  –  rasmda  keltirilgan.  Unda  operator 
uchlarining   yoniga  mikrodastur  mos  operatorlarining  bajarilishida  «1»  qiymatni 
oluvchi  signallar   yozib  qo‘yilgan.  Mikrodasturning,  ya’ni  qo‘shish  amalining 
bajarilish  vaqti   qo‘shiluvchilarning  qiymatlariga   bog‘liq.  Agar  birinchi 
qo‘shiluvchi  va  natija  musbat   qiymatlarga  ega  bo‘lib,  jamlagichning  xona  to‘ri 
to‘lib  –  toshmasa,  qo‘shish  amali  bir  takt   mobaynida  bajariladi.  Umuman, 
qo‘shish amalining bajarilishi vaqti to‘rt taktdan oshmaydi.  
 Ayirish  amalini  bajarishda  Y
6
  signali  yordamida  kamayuvchining  ishorasi 
inventrlanadi va undan so‘ng qo‘shish mikrodasturi bajariladi.  
Qo‘zgalmas  vergulli  sonlarni  ko‘paytirish,  qo‘shish  va  siljitishlarning 
ketma-  ketligiga keltiriladi.  Ko‘paytma  har  biri  ko‘payuvchini  ko‘paytiruvchining 
bir xonasiga ko‘paytirish   yo‘li bilan olingan qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi kabi 
hisoblanadi.  Ikkita  n  xonali sonning  ko‘paytmasi  2n  xonali  sonni  beradi  va 
yaxlitlash orqali n xonali songa keltiriladi.  
Qismiy  ko‘paytmalar  ko‘paytiruvchining  kichik  xonasidan  yoki  katta 
xonasidan  boshlab   hisoblanishi  mumkin.  Ularning  kodini  siljitish  ko‘paytiruvchi 
xonalarining 
salmoq koeffitsiyentlarini 
qiymatlariga 
muvofiq 
qismiy 
ko‘paytmalarini  siljitish  yoki ko‘payuvchini  siljitish  orqali  amalga  oshiriladi. 
Shunday  qilib,  umuman  ko‘paytirishni  to‘rt xil  varianti  bo‘lib,  ularning  ichidan  
ikkitasi  ahamiyatga  molikdir.  Birinchi  variantda  ko‘paytirish  ko‘paytiruvchini 
kichik  xonasi  bilan  boshlanadi.  Ko‘paytiruvchining  navbatdagi  raqami 
ko‘paytiruvchining  o‘ng  tarafga  bir  xonaga  siljitish  yo‘li  bilan  olinadi. Agar 
ko‘paytiruvchining  raqami  «1»  qiymatiga  ega  bo‘lsa,  qismiy  ko‘paytmalar 
yig‘indisining  qiymati ko‘payuvchining qiymati qadar ortadi. Ko‘paytiruvchining 
raqami  0  qiymatiga  ega bo‘lganida  jamlash  bajarilmaydi.  Ko‘paytiruvchilarning 

---

har  bir  xonasiga  ko‘paytirishdan so‘ng  qismiy  ko‘paytma–lar  yig‘indisi  o‘ng 
tarafga bir xonaga siljitiladi. Ko‘payuvchining holati o‘zgarmaydi. Jamlagichning 
uzunligi  (2n+1)  ikkilik  xonaga  teng.      Ko‘paytirish–ning  bu  variantida  jamlash 
jamlagichning  faqat  (n+1)  xonasida  bajariladi. Qo‘shishda  yig‘indi  n  dan  kichik 
xonalarning  qiymati  o‘zgarmaydi.  Ko‘paytiruvchini  siljitishda ko‘paytiruvchi 
registrining  bo‘shagan  xonalaridan  foydalanish  evaziga  jamlagichning uzunligi 
n+1  ni  ikkilik  xonagacha  kamaytirish  mumkin.  Bu  holda  yig‘indini 
siljitganda ko‘chirish  signali  jamlagichning  n  -  xonasidan  ko‘paytiruvchi 
registrining  katta  xonasiga  uzati–  ladi.  Ko‘paytirish  amali  tugagandan  so‘ng 
ko‘paytmaning  n  dan  katta  xonasi  jamlagichda  n dan  kichik  xonasi  esa 
ko‘paytiruvchi registrida saqlanadi.    Ikkinchi 
variantda, 
ko‘paytirish 
ko‘paytiruvchining  katta  xonasidan  boshlanadi.   Ko‘paytiruvchining  navbatdagi 
raqami ko‘paytiruvchini chap tarafga bir xonaga  siljitish yo‘li bilan olinada. Agar 
ko‘paytiruvchining  raqami  «1»  qiymatiga  ega  bo‘lsa,  qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisining 
qiymati 
ko‘payuvchining 
qiymati 
qadar 
ortadi. 
Ko‘paytiruvchining har  bir  xonasiga  ko‘paytirishdan  so‘ng  qismiy  ko‘paytmalar 
yig‘indisi  chap  tarafga  bir  xonaga siljitiladi.  Qo‘shish  summatorining  hamma  2n 
xonasi  bo‘yicha  bajariladi  va  ko‘paytirish amali  tugagandan  so‘ng  2n  xonali 
ko‘paytma 
jamlagichda 
saqlanadi. Birinchi 
variantda (ko‘paytirish 
ko‘paytiruvchining  kichik  xonasidan  boshlanganda)  qo‘shish  jamlagichning  faqat 
 n+1  xonasida  bajarilaganligi  sababli,  qo‘shish  uchun  ikkinchi  variantga  nisbatan 
kam vaqt talab etiladi. Birinchi variantga muvofiq ko‘paytirish amalini bajarishga 
mo‘ljallangan 
 qurilma 
operatsion 
qismining 
strukturasini 
ko‘raylik. 
Ko‘paytiruvchining  kichik  xonasidan  boshlab  ko‘paytirish  amalining  algoritmi 
quyidagicha:  
1) ko‘paytirish amali operandlarning modullari ustida bajariladi; 
2) amal bajarilishi boshlanishidan avval qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi 0 ga 
tenglashtiriladi; 
3) agar ko‘paytiruvchining qiymati «1» ga teng bo‘lsa, qismiy ko‘paytmalar 
yig‘indisi ko‘payuvchining qiymati qadar ortiriladi;  
4) qismiy ko‘paytmalar yig‘indisi o‘ng tarafga bir xonaga siljitiladi;  
5) algoritmning  3  va  4  bandlari  qo‘paytiruvchining  kichik  raqamidan 
boshlab ketma-ket hamma raqamlari uchun qaytariladi; 
6) agar  operandlarning  ishoralari  bir  xil  bo‘lsa,  ko‘paytmaga  musbat  aks 
holda manfiy ishora beriladi;  
7) zarurat tug‘ilganda ko‘paytma n katta xonaga yaxlitlanadi.  
Operatsion  qismdan  ko‘paytirish  amalini  boshqaruvchi  blokka  quyidagi 
signallar beriladi: 
     P1=RG2[n]; 
     P2=RG2[1]; 
     P3=signRG2; 
     P4=signRG1; 
Ko‘paytirish natijasi olinganligi to‘g‘risidagi signalni hosil qilish uchun takt 
hisoblagichi  SchT  ishlatiladi.  Bu  hisoblagichda  u
14
  signali  bo‘yicha  2n  xonali 
ko‘paytmani  olish  uchun  zarur  bo‘lgan  n  ko‘paytirish  taktlari  soni  kiritiladi  (u
14
: 

---

CrT:=n).  Ko‘paytiruvchining  navbatdagi  raqamiga  ko‘paytirilganda  takt 
hisoblagichi  bittaga  kamayadi  (u
13
:SchT:=SchT-1).  Ko‘paytiruvchining  hamma  n 
xonasiga  ko‘paytirilganda  so‘ng  takt  hisoblagichida  nol  qiymati  hosil  bo‘ladi. 
SchT=0  bo‘lganda  hisoblagichning  chiqish  yo‘lida  r
5
=1  signali  shakllanadi. 
Ko‘paytirish amalining mikrodasturi 11 - rasmda keltirilgan. n xonali ko‘paytmani 
hosil  qilish  maqsadida  natija  (n++1)  xona  qiymati  bo‘yicha  yaxlitlanadi.  (n+1) 
xona qiymati r
2
 signali orqali ifodalangan. Agar r
2
=1 bo‘lsa, jamlagichning qiymati 
n-xonaning birlik qiymati qadar ortiriladi. Agar r
2
=0 bo‘lsa, jamlagichning qiymati 
o‘zgarmaydi.  Shuni  aytib  o‘tish  lozimki,  qo‘zgalmas  vergulli  sonlarni 
ko‘paytirishda natija yaxlitlansa ham, jamlagich xona turining to‘lib – toshishi ro‘y 
bermaydi. Haqiqatdan ham 2n xonali natijaning eng katta qiymati quyidagiga teng: 
                              (1-2-n ) (1-2-n )=1-2-(n-1)+2-2n              
Natija yaxlitlanganda ko‘paytma qiymati 2-(n+1) ga ortganda, ya’ni: 
[1-2-(n-1)+2-2n  ]+  2-(n+1)  q1-2-n+1+1+1+2-2n+2-(n-1)=1-2-(n+1)+2+2-2n  +2-
(n+1) =1-2-(n+1)*22+2-2n +2-(n+1) =1-3-(n+1)+ 2-2n. 
Bu qiymat doimo birdan kichik. 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
          11-rasm 
     RG2[n] 
    Sch T=0 
Rg2:=R1(Rg2) 
SM:=R1(SM) 
Rg2[1]:=SM[n] 
SchJ=SchT-1 
     RG[1] 
SM:=SM+2
-n
 
 
tamom 
boshlash 
шлаш 
              RG2 
            SM:=0 
            СчТ:=0 
SM:=SM+RGY 
       signSM:=11 

---