Shaxmatning kelib chiqish tarixi

Tarixiy shaxmat tanlovlari
Tarixan shaxmat asl shaklida to'rt kishilik to'plamga ega bo'lgan to'rt kishilik o'yin edi. Ushbu o'yin dastlab Chatrange deb nomlangan (Sanskrit tilida, chodir "to'rt" degan ma'noni anglatadi, va anga "guruh" degan ma'noni anglatadi). Sosoniylar sulolasining fors adabiyotida (mil. avv. 242-651-yillar) Paxlavida (O'rta Fors tilida) yozilgan kitob topilgan, bu "Shaxmat darsligi" deb nomlangan. Hozirgi fors tilida xuddi shu shatrange so'zlari zamonaviy shaxmatni anglatadi. Mashhur tarixiy nazariya shundan iboratki, hind mistitsizmiga ko'ra, shatranj (shaxmat) olamni anglatadi. To'rt tomon to'rt elementni - er, havo, olov va suvni anglatadi; shuningdek, to'rt fasl va to'rtta insoniy temperament. Shuningdek, shaxmat so'zi forsiy "qirol" (shah) dan kelganligi va shaxmat atamasi fors tilidan "qirol o'ldi" degan so'zdan kelib chiqqanligi aytiladi. Evropada shaxmat buyumlari nomlarining qadimgi variantlaridan hanuzgacha Hindiston, Eron va dunyoning boshqa joylarida qo'llanilishi evolyutsiyasi
Shuni ta'kidlash kerakki, shaxmat buyumlarining nomlari dunyoning turli burchaklarida biroz farq qilsa ham, ularning shakli va harakat qoidalari deyarli bir xil.
Musulmon arablari, ehtimol, boshqa madaniyatlarga qaraganda shaxmat o'yiniga eng katta ta'sir ko'rsatgan. "Shaxmat" so'zi dastlab Fors shohi (qiroli) va arabcha mat (vafot etgan) so'zlaridan kelib chiqqan. Ilk musulmonlarning o'yinga qo'shgan hissasi quyidagilardan iborat: milodiy 700 yilda eslab o'tilgan ko'r o'yin, birinchi musobaqalar va saralash musobaqalari, birinchi Al-Adli shaxmat kitobida tasvirlangan shaxmat vazifalari. Al-Adli kitoblarida ochilishlar, "Mansuba" ning birinchi shaxmat muammolari, Fors va Hindiston o'yin qoidalaridagi farqlar muhokama qilinadi. Afsuski, bu qimmatbaho kitob endi yo'qoldi. Ammo Yugoslaviya kutubxonasida 9-asr boshlariga oid qimmatbaho arab qo'lyozmasi, unda mansublar mavjud. Ushbu qo'lyozma 1958 yilda topilgan. Ushbu Mansubalarning ba'zilari (shaxmat topshiriqlari) Mat Dilarama afsonasiga asoslangan edi. Afsonaga ko'ra, Dilaram pul o'ynagan va butun mulkini yo'qotgan shaxmatchi edi. So'nggi o'yinda u o'z xotinini xavf ostiga qo'ydi, ammo u ehtiyotkorlik bilan o'ynadi va deyarli bu o'yinda yutqazdi. Ammo uning xotini, agar u ikkala qoqini qurbon qilsa, raqibini mag'lubiyatga uchratishi mumkinligini payqadi. Xotini buni qulog'iga pichirladi va u o'yinni yutdi.
Quyidagi jadvalda arablarning qadimiy ismlari va ularning ma'nolari berilgan:

Shohmot (shaxmat)ning kelib chiqish tarixi qadimda, Hindistonda to`rt kishi shashxol bilan o`ynagan chaturangaga borib taqaladi. Chaturangada shashxol tashlanganda olti xolli tomon tushsa shoh, besh xolli tomon tushsa farzin yurilgan va hokazo. Hindlar chaturanga donalarini Eron shohiga sovg`a qilgandan keyin bu o`yin asta-sekin dunyoga tarqalgan va qoidalari takomillashib borgan: ikki kishi o`ynagan, inson tafakkurini cheklab qo`yadigan shashxoldan voz kechilgan, o`yinning mohiyati raqib shohini mot qilishga qaratilgan. "Shoh" forscha so`z bo`lib, qadimda mamlakatni idora etuvchi kishi, o`yinda asosiy sipoh nomidir. "Mot" arabcha so`z bo`lib, "o`ldi" ma`nosini anglatadi. Xullas, shohmot hozirgi qoidalar asosida ikki xil rangdagi 64 ta teng katakli taxtada ikki xil rangdagi 16 tadan dona (bittadan shoh va farzin, ikkitadan rux, fil va ot, sakkiztadan piyoda)da o`ynalishi uchun necha asrlar o`tgan.
Tarixiy manbalarda keltirilishicha, chaturanga o‘yini shaxmatning yaratilishiga asos bo‘lgan. Bu o`yin taxminan V-VI- asrlarda Hindistonda kashf qilingan. U yerdan esa Xitoyga “syansi”, Yaponiyaga “syogi” nomi bilan kirib kelgan. Eron va Arab davlatlarida esa chaturanga o`yini shatranj nomi bilan yanada takomillashtiriladi. IX-asrda Ispaniyada ommalasha boshlagan shatranj hozirgi zamonaviy shaxmat nomini oladi. X-XI-asrlarga kelib shaxmat Yevropa va Skandinaviya mamlakatlariga ham tarqala boshlaydi. XV-asr oxirlariga borib shaxmat o‘yiniga bag‘ishlangan ilk qo‘llanmalar chop etila boshlangan. O‘shanda kuchli shaxmatchilar o‘rtasida musobaqalar uyushtirish an’anasi yo‘lga qo‘yiladi. Shunga qaramay, Yevropa mamlakatlarida shaxmat o‘yini ancha yillar davomida e’tiborsiz qolib ketadi. Sababi, o‘sha davrlarda shaxmatning yagona qonun-qoidalari ishlab chiqilmagan edi.
Faqat XVIII- asrga kelib o‘yinning umumiy qonun-qoidalari qabul qilinadi. XIX-asrda esa shaxmat bo‘yicha eng yirik xalqaro turnirlar o‘tkazila boshlanadi. Ushbu asr oxirida esa shaxmat bo‘yicha birinchi jahon chempioni unvoniga Vilgelьm Steynits sazovor bo‘ladi. Norasmiy chempion Zamonaviy shaxmat bo‘yicha o‘tkazilgan turnirlar hisobi bundan 155 yil muqaddam Londonda o‘tkazilgan musobaqadan beri olib boriladi. Aynan o‘sha turnirda birinchi, ammo norasmiy jahon chempioni aniqlanadi. Bunday sharafga Breslavllik oddiy o‘qituvchi Adolf Andersen musharraf bo‘lgan. Uni norasmiy chempion deyishimizning sababi shundaki, o‘sha yili shaxmat turniri hozirgidek rasmiy maqomga ega bo‘lmagan. Shaxmatchi ayollar Ilk bor ayollar o‘rtasida o‘tkazilgan shaxmat turnirlarida asosan rossiyaliklarning qo‘li baland kelgan. Ular ushbu chempionlik rutbasini 1962-yilgacha saqlab turishgan.
1962-yili gruziyalik shaxmatchi ayollar Nona Gaprindashvili va Mayya Chiburdanidze (1978 y.) chempionlik gashtini surishadi. 1991-yil chempionlik rutbasi xitoylik shaxmatchi Sesszyun izmiga o‘tadi. U naqd ikki muddat – 1991-1996 va 1999-2001 yillarda chempionlikni qo‘ldan bermay keladi. Faqat ushbu muddat oralig‘idagi ikki yil davomida vengriyalik shaxmatchi Juje Polgar chempionlik nashidasini surgan. 2001-2004 hamda 2006-yillarda chempionlik baxti yana xitoylik shaxmatchi ayollarga nasib etgan.
*Eng birinchi shaxmat turniri 1851-yilning 7 may-15 iyul kunlari London shahrida bo‘lib o‘tgan. *
*Ilk bor shaxmat uchun yaratilgan mexanik soatdan 1867-yili Parij turnirida foydalanilgan. * *1905-yili Ostenda o‘tgan turnir chog‘ida birinchi marta “grossmeyster” unvoni muomalaga kiritilgan*
SHAXMAT HAQIDA QIZIQARLI FAKTLAR *Shaxmat o‘yinining dastlabki kompyuter dasturi 1947-yili A.Tyuring tomonidan yaratildi. Ma’lumot o‘rnida Chaturanga – sanskrit tilidan tarjima qilinganda “chatur” – “to‘rt”, “ranga” – “harbiy otryad” ma’nosini anglatadi. Mazkur o‘yinda asosan to‘rtta: qora, yashil, sariq va qizil rangdagi donalardan foydalanilgan. O‘yin juft-juft holda o‘ynalgan va har bir o‘yinchida sakkiztadan dona bo‘lgan*
Donalar roja (shoh), fil, ot, jang arava va to‘rtta piyodadan iborat bo‘lgan. O‘yinchilar maydon chetida o‘tirishgan. Donalar esa o‘yin taxtasining eng pastki chap qismiga joylashtirilgan. Donalarning joylashuvida chaturanga va zamonaviy shaxmat o‘rtasida deyarli farq yo‘q. Shaxmat – 64 ta katakchali taxta ustida o‘ynaladigan stol o‘yini. O‘yin taxtasiga 32 ta (16 ta oq va qora) donalar terib chiqiladi. O‘yin ikki kishining o‘ynashi uchun mo‘ljallangan. O‘yinning maqsadi raqib tomonning shohini mot qilishdan iborat.
SHAXMAT "ALIFBOSI" Sipohlarning belgilanishi. Sizlarga sipohlarning o'zbekcha, inglizcha va ruscha nomlanishini havola qilamiz. Bu orqali siz guruhda berib boriladigan chempionlar partiyasini va shaxmat masalalarini tahlil qilib ko'rib borasiz. 1. Piyoda rus: пешки eng: pawn belgilanishi: - (e4,a1...) 2. Ot rus: Конь eng: Knight belgilanishi: rus: K (Kf3, Kc6...) eng: N (Na5,Nc6...) 3. Fil rus: Слон eng: Bishop belgilanishi rus: C ( Cf4, Cg5...) eng B (Ba4, Bd6...) 4. Ruh (to'ra) rus: Ладя eng: Rook belgilanishi rus: Л (Лh1, Лd8...) eng: R (Rh3, Re2...) 5. Farzin rus: Ферзя eng: Queen belgilanishi rus: Ф (Фh5, Фd7...) eng: Q (Qe8, Qd4...) 6. Shoh rus: Король eng: King belgilanishi rus: Кр (Kpa2, Kpd8...) eng: K (Ke7, Kd6...) rakirovka - 0-0, uzoq rakirovka 0-0-0
SHAXMAT "ALIFBOSI" Sipohlarning belgilanishi. Sizlarga sipohlarning o'zbekcha, inglizcha va ruscha nomlanishini havola qilamiz. Bu orqali siz guruhda berib boriladigan chempionlar partiyasini va shaxmat masalalarini ko'rib borasiz. 1. Piyoda rus: пешки eng: pawn belgilanishi: - (e4,a1...) 2. Ot rus: Конь eng: Knight belgilanishi: rus: K (Kf3, Kc6...) eng: N (Na5,Nc6...) 3. Fil rus: Слон eng: Bishop belgilanishi rus: C ( Cf4, Cg5...) eng B (Ba4, Bd6...) 4. Ruh (to'ra) rus: Ладя eng: Rook belgilanishi rus: Л (Лh1, Лd8...) eng: R (Rh3, Re2...) 5. Farzin rus: Ферзя eng: Queen belgilanishi rus: Ф (Фh5, Фd7...) eng: Q (Qe8, Qd4...) 6. Shoh rus: Король eng: King belgilanishi rus: Кр (Kpa2, Kpd8...) eng: K (Ke7, Kd6...) rakirovka - 0-0, uzoq rakirovka 0-0-0
O'ZBEKISTONLIKLAR G'ALABA BILAN BOSHLADI Gretsiyada shaxmat bo‘yicha maktab o‘quvchilari o‘rtasida jahon chempionati boshlandi. Xalqaro shaxmat federatsiyasi – FIDE shafeligida tashkil etilgan musobaqada qirqdan ziyod mamlakatdan olti yuz nafarga yaqin o‘g‘il-qiz olti xil yosh toifasida o‘zaro kuch sinashmoqda. Musobaqada mamlakatimiz sharafini FIDE ustasi Temur Igonin va mamlakatimizning ko‘pkarra chempioni Ortiq Ne’matov himoya qilmoqda. Har ikki sportchimiz qariyb sakson nafar shaxmatchi ishtirok etayotgan 13 yoshgacha bo‘lgan o‘g‘il bolalar guruhida qatnashmoqda. Temur Igonin birinchi turda mezbonlar vakili Stavropulos Konstantinosni qora donalarda mot qilib, dastlabki ochkosini qo‘lga kiritdi. Endi u turkiyalik Temizkan Denizjanga qarshi oq donalarda o‘ynaydi. Ortiq Ne’matov ham chempionatni g‘alaba bilan boshladi. U dastlabki uchrashuvda angliyalik Yang Jian Joudan ustun keldi. Ortiq ikkinchi turda ruminiyalik Emanuel Olinichi bilan raqobatlashadi. Ikkinchi tur natijalari T.Igonin(UZB)-T.Denizjan(TUR) 1-0 E.Olinichi(ROM)-O.Nematov(UZB) 0-1 Bugungi bahslarda Nematov turnir peshqadami nomi bilan qora donalarda o'ynaydi.
*SVISTUNOV MOTI* Svistunov moti! Tahlil qilib ko'ring. Chiroyli mot! Bxh6 (C:h6) yurishi bilan mot qilish uchun qadam qo'yiladi. 1. e2-e4 e7-e5 2. Ng1-f3 Nb8-c6 3. Bf1-c4 d7-d6 4. h2-h3 Ng8-f6 5. d2-d3 Bf8-e7 6. Bc1-g5 O-O 7. Qd1-d2 h7-h6 8. Bg5xh6 g7xh6 9. Qd2xh6 Nf6-h7 10. h3-h4 Be7-f6 11. Nf3-g5 Bf6xg5 12. h4xg5 Rf8-e8 13. Qh6xh7+ Kg8-f8 14. Qh7xf7 X Boshqacha varianti. 1. e2-e4 e7-e5 2. Ng1-f3 Nb8-c6 3. Bf1-c4 d7-d6 4. h2-h3 Ng8-f6 5. d2-d3 Bf8-e7 6. Bc1-g5 O-O 7. Qd1-d2 h7-h6 8. Bg5xh6 g7xh6 9. Qd2xh6 Nf6-h7 10. h3-h4 Nc6-d4 11. Nf3-g5 Bc8-f5 12. e4xf5 Nh7-f6 13. Qh6-g6+ Kg8-h8 14. Bc4xf7 Nd4xf5 15. g2-g4 c7-c6 16. g4xf5 Rf8-g8 17. Qg6-h6+ Nf6-h7 18. Qh6xh7 X
Agzamov,Georgy(UZB - Anand,Viswanathan(IND) Kolkata Kolkata, 1986 1.d4 Nf6 2.c4 g6 3.Nc3 Bg7 4.e4 d6 5.Be2 0–0 6.Bg5 c5 7.d5 e6 8.Qd2 exd5 9.exd5 Qb6 10.Nf3 Re8 11.0–0 Bf5 12.Rae1 Bg4 13.h3 Bxf3 14.Bxf3 Nbd7 15.Rxe8+ Rxe8 16.Qc2 a6 17.Bd2 Re7 18.b3 Ne8 19.g4 Qd8 20.a4 Bd4 21.Kg2 Ng7 22.Bd1 Re8 23.Ne4 Qe7 24.Re1 Qf8 25.Ng3 Rxe1 26.Bxe1 Qe7 27.Bd2 Ne8 28.a5 Qf6 29.Ne4 Qe5 30.f4 Qe7 31.Qd3 Nef6 32.Ng3 Bb2 33.g5 Ne8 34.h4 Ba3 35.Bg4 Ng7 36.Qe4 Qd8 37.Qe1 f5 38.gxf6 Nxf6 39.Be6+ Kf8 40.f5 Qoralar taslim bo'ldi. 1–0
Kirsan Ilyumjinov, Xalqaro shaxmat federatsiyasi (FIDE) prezidenti: – O‘zbekistonda ko‘plab sport turlari qatorida shaxmat ham jadal rivojlanib, o‘zbek shaxmat maktabi vakillari jahon chempionatlarida yuksak natijalarga erishayotgani, mamlakatingizda shaxmat bo‘yicha xalqaro miqyosda o‘tkazilayotgan musobaqalar soni tobora oshib borayotgani tahsinga loyiq. 2011-yili Toshkent shahrida ikki xalqaro grossmeyster – Rustam Qosimjonov va Vishvanatan Anand o‘rtasida o‘tgan to‘rt partiyalik o‘rtoqlik matchini ham bevosita kuzatish imkoniyatiga ega bo‘lgan edim. Prezident Islom Karimov rahnamoligida sportni rivojlantirish O‘zbekistonda davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylangani quvonarlidir. Shuni alohida qayd etishni istardimki, bugungi kunda “O‘zbekiston madaniyati va san’ati forumi” jamg‘armasi bilan FIDE o‘rtasidagi hamkorlik izchil mustahkamlanmoqda. Mazkur jamg‘arma bilan shaxmat bo‘yicha har yili turli musobaqalarni tashkil qilishga, O‘zbekistonda FIDE shaxmat akademiyasini tashkil qilishga kelishib olindi.
YETAKCHI SHAXMATCHILARIMIZ BAHSI Poytaxtimizda shaxmat bo‘yicha erkaklar va xotin- qizlar o‘rtasida O‘zbekiston chempionati oliy ligasi bahslari davom etmoqda. Qoidaga ko‘ra, chempionat ishtirokchilari bir davrali tizimda o‘zaro raqobatlashadi va eng ko‘p ochko jamg‘argan sportchi mamlakat chempioni bo‘ladi. 13 nafar shaxmatchi dona surayotgan erkaklar musobaqasida samarqandlik xalqaro toifadagi sport ustasi Jahongir Vohidov peshqadamlik qilmoqda. U dastlabki uch partiyada poytaxt vakillari Ulug‘bek Tillayev, Roman Golubev va surxondaryolik Inomjon Shoymurodovni mot qildi. Qashqadaryolik FIDE ustasi Akmal Fayzullayev ikkita g‘alaba va bir durang bilan ikki yarim ochko jamg‘argan holda ikkinchi pog‘onada. Oliy liganing xotin-qizlar o‘rtasidagi bellashuvlarida ochko yo‘qotmagan shaxmatchi qolmadi. Uchinchi tur yakuniga ko‘ra, ikki yarimtadan ochko jamg‘argan O‘zbekiston terma jamoasi a’zolari – poytaxtlik Nodira Nodirjonova hamda farg‘onalik FIDE ustasi Hulkar Tohirjonova yetakchilik qilmoqda.
SHAXMAT+BOKS=SHAXBOKS Shaxboks shaxmat va boks qo'shilishidan tashkil topgan gibrid sport turidir. Bunda ikki ishtirokchi orasida bir raund shaxmat, bir raund boks o'ynaladi. Shaxboks rasman 2003- yildan beri o'tkazib kelinmoqda. Shaxboks g'oyasi Enki Bilalning Froid-Équateur romanida ( 1992) paydo bo'ldi. Golland Iepe Rubingh bu g'oyani 2001-yilda hayotga tadbiq etdi.[1] 2003-yili Jahon Shaxboks Tashkiloti (WCBO) tuzildi va Amsterdamda birinchi jahon chempionati o'tkazildi (Iepe Rubinghning o'zi g'olib chiqdi).[2] Shaxboks bo'yicha birinchi Yevropa chempionati 2005-yili Berlinda o'tkazildi, unda bolgariyalik Tihomir Atanassov Dovramadjiev birinchi o'rinni egalladi. 2008-yil aprelida Xalqaro Shaxmat Federatsiyasi (FIDE) rahbari Kirsan Ilyumjinov ham shaxboks matchida qatnashib ko'rdi.[3] Jang 11 raund davom etadi. Toq raundlar — shaxmat, juft raundlar — boks uchun. Raundlar orasida 1 daqiqalik tanaffus beriladi. Shaxmat raundlari 4, boks raundlari 3 daqiqa davom etadi. G'olib bo'lish uchun raqibni mot qilish yoki nakaund qilish kerak.
Timur Radjabov-Shahriyar Mamedyarov 1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bb5 a6 4.Bxc6 dxc6 5.O-O Qf6 6.d4 exd4 7.Bg5 Qd6 8.Nxd4 Bd7 9.Nc3 Qg6 10.Qd2 Be7 11.Bxe7 Nxe7 12.Rad1N O-O-O 13.Qe3 Kb8 14.Na4 b6 15.Nf3 c5 16.Rxd7 Rxd7 17.Ne5 Qe6 18.Nxd7+ Qxd7 19.Nc3 Qd4 20.Qf4 Rf8 21.Rd1 Ng6 22.Qf3 Qe5 23.g3 Qg5 24.Nd5 Ne7 25.a4 Nxd5 26.exd5 Rd8 27.a5 b5 28.d6 Rxd6 29.Rxd6 cxd6 30.Qc6 Qd8 31.Qxa6 b4 32.h4 Qc7 33.h5 Qd8 34.c3 bxc3 35.bxc3 Qc7 36.c4 Qd8 37.Qc6 Qc7 38.Qe8+ Kb7 39.Qe4+ 1-0
«PIYODA»LIKDAN «SHOH»LIKKACHA

XX asrning 70-yillari oxirida shohmot o‘yini nihoyatda ommalashib, deyarli futbol, boks, karate kabi miqyosga chiqqanda jahon arenasida bir yangi nom, yorqin iste’dod yulduzi asta porlay boshladi. Bu sovuqqon yigitcha barchani hayratga solib, goh shunday yumushlarni bajarib qo‘yardiki, hatto uncha- muncha kishini nazariga ilmaydigan kazolar ham qalqib- qalqib tushishardi. U avval piyoda edi... Hammasini piyodalikdan boshladi... Garri Kasparov 1963 yil Ozarboyjon poytaxti Bokuda dunyoga keldi. Otasi Vaynshteyn Kim, sobiq maxsus muhandis- energetik, onasi Klara Kasparova, avtomatika va telemexanika bo‘yicha mohir muhandis edi. Garri Kasparov oilali, rafiqasi Yuliya, ikki farzandi bor: Polina (1993 yil tug‘ilgan), Vadim (1996 yilda tug‘ilgan). Bo‘lajak jahon chempioni oliy ma’lumotni Ozarboyjon pedagogika institutining xorijiy tillar fakultetida olishiga qaramay, aniq fanlarga nihoyatda qiziqishi baland edi.

U "ZOBIT"LIK DARAJASIGA CHIQDI!

Garri shohmat o‘yiniga ehtimol, hali dunyoga kelmasdanoq oshno bo‘lib qolgandir, chunki ota-onasi bo‘sh vaqtlarida shohmotni berilib o‘ynashardi. U besh yoshligidayoq «jiddiy» o‘yinchiga aylandi. Tengdoshlari ichra biror marotaba mag‘lub bo‘lmagan otasini besh yashar bolaning osongina yengishi — buyuk kelajakdan mujda berib esgan yengil shabboda edi. Garridan sharmandalarcha mot bo‘lganidan quvongan yagona shohmotchi uning otasi bo‘lsa kerak. Kim Moiseevich ko‘pqirrali shaxs, poeziya, shohmot va musiqaning ashaddiy muxlisi edi. O‘g‘lidagi g‘ayritabiiy qobiliyatni o‘z vaqtida payqab qolgan ota uni tarbiyalashga kirishdi. Ilk jiddiy darslarni Garri Boku o‘quvchilar saroyida egalladi. Nihoyatda oz muddat ichida Kasparov Butunittifoq shohmot maktabiga qabul qilindi, unga dunyoning sobiq chempioni, mashhur Mixail Botvinnik rahbarlik qilardi. U «zobit»lik darajasiga chiqdi...

"SHOHLIKKA QADAM..."

U shu ondayoq «to‘ra» unvoniga erishdi... Ulkan o‘yinlar 1982—83 yillarda shohmotdagi eng oliy nuqta — jahon chempioni degan nom uchun kechgan shiddatli janglarga ostonalik qildi. Unda Garri Aleksandr Belyavskiy, Vasiliy Smislov hamda Viktor Korchnoy bilan to‘qnash keldi. Ammo Garri Kasparov bungacha shunday shov-shuvli matchlarda o‘zini ko‘rsatganligi bois hatto yengilmadi! Endi navbat, voqealar rivoji faqat va faqat bir narsani ko‘rsatardi: Kasparovning amaldagi chempion Anatoliy Karpov bilan bellashuviga kelib yetilgandi. U davrlarda barcha-barcha, hatto shohmotga mutlaqo qiziqmaydiganlar xayolida ham shu olamshumul savol charaqladi: Kasparovning navqiron «oqimi»ga Karpov mustahkam «to‘g‘on»lik qila olarmikin?! Bu kabi ajoyib savollarga 1985 yil 10 noyabrda Moskvaning Chaykovskiy nomidagi katta kontsert zalida bo‘lib o‘tgan hal qiluvchi jang javob berdi. U shu kundan boshlab «shoh»lik «toj»ini kiydi! Anatoliy Karpov «to‘g‘on»i tor-mor etildi! Bu kelajagi porloq yigitning buyuk g‘alabasi edi!

Gretsiyaning Porto Karras shahrida shaxmat bo‘yicha maktab o‘quvchilari o‘rtasida yakunlangan jahon chempionatida FIDE ustasi Temur Igonin bronza medalni qo‘lga kiritdi. Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida yoshlarimiz iste’dodini ro‘yobga chiqarish, bilim va salohiyatini rivojlantirish uchun yaratilayotgan keng sharoitlar samarasi maktab o‘quvchilari o‘rtasida o‘tgan jahon chempionati natijalarida ham namoyon bo‘ldi. Xalqaro shaxmat federatsiyasi – FIDE shafeligida tashkil etilgan nufuzli musobaqada dunyoning qirqdan ziyod mamlakatidan olti yuzga yaqin o‘g‘il-qiz o‘z yosh toifasi bo‘yicha g‘oliblik uchun kuch sinashdi. Qariyb sakson nafar shaxmatchi ishtirok etgan 13 yoshgacha bo‘lgan o‘g‘il bolalar musobaqasida Vatanimiz sharafini himoya qilgan Temur mag‘lubiyatsiz dona surdi. Yakunda 7 ochko bilan bronza medalni qo'lga kiritdi.
Baadur Jobava vs Sergey Karjakin 1. e4 e5 2. Nf3 Nc6 3. Bc4 Bc5 4. c3 Nf6 5. d4 exd4 6. e5 d5 7. Be2!? Ne4 8. cxd4 Bb4+ 9. Bd2 Nxd2 10. Nbxd2 0-0 11. 0-0 f6 12. Rc1! Kh8?! 13. Nb3 Bg4 14. a3 Be7 15. Re1 fxe5 16. dxe5 Rf4? 17. h3 Bh5 18 Nc5 Bxc5 19. Rxc5 d4 20. e6! Bg6 21. Bd3 Qf6 22. Ng5 Ne7? 23. Bxg6 hxg6 24. Ne4! Qxe6 25. Ng5 Qf6? 26. Re6 Qf8 27. Rxg6! Rh4 28. Ne6 1-0
2004 yil 13 iyul O‘zbek o‘g‘loni Rustam Qosimjonov shohmot bo‘yicha jahon chempioni bo‘lgani to‘g‘risidagi xushxabar butun olamga taraldi. Agar jahon chempionligi uchun musobaqalar 1886 yildan o‘tkazilayotgani va o‘tgan 128 yil ichida Rustam 17-bo‘lib jahon shohmot tojini kiyganini esga olsak, bu g‘alaba xalqimiz uchun nihoyatda ulkan muvaffaqiyat ekanligini yanada chuqurroq idrok etamiz. O‘shanda Prezidentimiz jahon chempionati o‘tkazilgan olis Tripoli shahriga Rustam Qosimjonovga tabrik yo‘lladi: «Yurtimiz hayotidagi bu tarixiy voqea mustaqillik odamlarimiz uchun, avvalo yosh avlod uchun naqadar katta imkoniyatlar ochib berganini, bizning hech kimdan kam emasligimiz va hech kimdan kam bo‘lmasligimizning yana bir amaliy tasdig‘idir». Rustam Qosimjonov yurtimizda shohmotni yanada rivojlantirishga, yoshlar o‘rtasida ­ ommalashiga hissa qo'shdi. Uning bolalar uchun «Shohmotning sirli olami» kitobini yozgani fikrimizning isbotidir. Bu kitobda yosh shaxmatchilar uchun ko'plab shaxmat darslari va qiziqarli ma'lumotlar keltirilgan.
"LEGAL" MOTI 1.e4-e5 2.Kf3-d6 3.Cc4-Kc6 4.Kc3-Cg4 5.K:e5-C:d1? Oqlar farzinni qurbon qildi K:e5 yurishidan maqsad fil orqali nazoratga olingan f7 piyodaga "2lik" zarba beriw! 6.C:f7-Kpe7 7.Kd5x. Taxtada tuzib ko'ring va shaxmat jozibasini yana bir bor his qiling.