Shartli va shartsiz operatorlar

O`tilgan mavzuga doir test sinovi quyidagi kalit orqali tekshiriladi:

t/r
javob	B	A	A	C	C	B	D

Yangi mavzu bayoni: Mavzu bo`yicha berilgan ma’lumotlar yana bir esga olinadi.

a	b	a ∙ b
+	+	+
-	-	+

Bir xil ishorali ikkita sonni ko`paytirish uchun ularning modullari ko`paytiriladi va ko`paytma oldiga “+” (plus) ishorasi qo`yiladi.
Har xil ishorali ikkita sonni ko`paytirish uchun ularning modullari ko`paytiriladi va ko`paytma oldiga “-” (minus) ishorasi qo`yiladi.

a	b	a ∙ b
+	-	-
-	+	-

Ixtiyoriy son n bilan 0 ning ko`paytmasi 0 ga teng: n ∙ 0 = 0; 0 ∙ n = 0.

Ixtiyoriy son n ni (-1) ga ko`paytirilsa, n ga qarama qarshi son hosil bo`ladi, ya’ni sonni (-1) ga ko`paytirish uning ishorasini o`zgartiradi xolos: n ∙ (-1) = - n; (-1) ∙ n = - n.
Har biri n ga teng bo`lgan k ta ( k – natural son) ko`paytuvchining ko`paytmasi n sonning k-darajasi deyiladi va n<sup>k</sup> kabi belgilanadi:
n<sup>k</sup> = n ∙ n ∙ n ∙...∙ n, bu yerda ko`paytuvchilar soni k ta.
Har qanday n sonning 1- darajasi shu sonning o`ziga teng: n<sup>1</sup> = n.
Mavzuni mustahkamlash: Sinfda 1004 – 1009 –misollar guruhlarda ishlanadi. Guruhlar uchun topshiriqlar quyidagicha beriladi.
1004-misol. Uchta sonning ko`paytmasi musbat. Uchchala son ham musbat deyish to`g`rimi ? Qanday hollar bo`lishi mumkin ?
1005-misol. Uchta sonning ko`paytmasi manfiy. Uchchala son ham manfiy deyish to`g`rimi ? Qanday hollar bo`lishi mumkin ?
Guruhlar uchun quyidagi jadvalni to`ldirish topshililadi.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			-
			-
			-
			-

1004-misol. 1005-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			+
			+
			+
			+

Topshiriq bajarilganda jadval quyidagi ko`rinishni(2-5-satrlar o`rni almashishi mumkin) oladi:

1004-misol. 1005-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
+	+	+	+
+	-	-	+
-	+	-	+
-	-	+	+

a	b	c	a ∙ b ∙ c
-	-	-	-
-	+	+	-
+	-	+	-
+	+	-	-

1006-misol yozuv taxtasida yechiladi.
1006-misol. Hisoblang:
1) 3 ∙ (-2)⁴ + 5 ∙ (-3)^{3 .}
2) (-1)⁵ ∙ (-2)³ – (-4)³ ∙ 2 .
Yechilishi:
1) 3 ∙ (-2)⁴ + 5 ∙ (-3)³ = 3 ∙ 16 + 5 ∙ (-27) = 48 + (-135) = = - 87.
2) (-1)⁵ ∙ (-2)³ – (-4)³ ∙ 2 = (-1) ∙ (-8) – (-64) ∙ 2 = 8 – (-128) = 8 +128 = 136.
1007-misol. Ko`paytmaning qaysi biri a) musbat b) manfiy d) nol ekanini aniqlang:
1) (-1) ∙ (-2) ∙…∙(-99) ∙ (-100);
2) (-2) ∙ (-4) ∙ (-6) ∙…∙(-100);
3) (-1) ∙ (-3) ∙ (-5) ∙…∙(-99);
4) (-20) ∙ (-1) ∙0 ∙20 ∙ 100.
Ushbu misol guruhlar uchun test shaklida beriladi.

1. 
   (-1) ∙ (-2) ∙…∙(-99) ∙ (-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

2. 
   2) (-2) ∙ (-4) ∙ (-6) ∙…∙(-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

3. 
   3) (-1) ∙ (-3) ∙ (-5) ∙…∙(-99) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

4. 
   4) (-20) ∙ (-1) ∙0 ∙20 ∙ 100 ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng.
Test sinovi quyidagi kalit orqali tekshiriladi:

t/r
javob	A	A	A	D

1008-misolni guruhlar yozuv taxtasida bajarishadi , bunda qaysi birini qaysi guruh yechishini o`qituvchi hal qiladi.
1008 –misol. Tengsizlikni qanoatlantiruvchi butun sonlar ko`paytmasini toping.
1) -5 n 0; 2) -100 n 100; 3) -5 n -1.
Yechilishi: 1) -5 n 0
(-5) ∙ (-4) ∙ (-3) ∙ (-2) ∙ (-1) ∙ 0 = 0 , chunki ixtiyoriy sonni 0 ga ko`paytirsak 0 hosil bo`ladi.
2) -100 n 100
(-100) ∙ (-99) ∙ (-98) ∙... ∙ 0 ∙ 98 ∙ 99 ∙100 = 0, chunki ixtiyoriy sonni 0 ga ko`paytirsak 0 hosil bo`ladi.
3) -5 n -1
(-5) ∙ (-4) ∙ (-3) ∙ (-2) ∙ (-1) = - 120.
1009-misolning 1), 2) tartibli misollarini Al-Xorazmiy guruhi a’zolari, 3), 4) tartibli misollarini Al-Beruniy guruhi a’zolari, 5), 6) tartibli misollarini Al-Farg`oniy guruhi a’zolari yechadilar.
1009-misol.
1) -3,75 ∙ 0 ; 2) ; 3) -0,9 ∙ (-0,8) ; 4) ; 5) -3,14 ∙ (-2) ; 6) .
Yechilishi: 1) -3,75 ∙ 0 = 0.
2) = .
3) -0,9 ∙ (-0,8) = 0,72.
4) = = -3.
5) -3,14 ∙ (-2) = 6,28.
6) =
Har bir to`g`ri yechilgan misol baholanadi.
Yakunda guruhlar yig`gan ballar e’lon qilinadi va rag`batlantiriladi. .
O`quvchilarni baholash: O`quvchilarning uy vazifasini bajarganligi, dars jarayonida faolligi e’tiborga olinib, ular baholanadi.
Uyga vazifa: №1017, 1018.


Foydalanilgan Adabiyotlar:

1. 
   M.A.Mirzaahmedov, A.A. Rahimqoriyev “Umumiy o`rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik. Toshkent-2013.
   

2. Конспект урока "Умножение положительных и отрицательных чисел"
Автор: Ромашова Нина Александровна учитель математики МБОУ Обходская ООШ (Нижегородская область)

1004-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			+
			+
			+
			+

1004-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			+
			+
			+
			+

1005-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			-
			-
			-
			-

1005-misol.

a	b	c	a ∙ b ∙ c
			-
			-
			-
			-

O`tilgan mavzuga doir test sinovi.

1. 
   Ko`paytmani toping: (-7) ∙ ( -11).
   

A) -77 B) 77 C) -18 D) 18
2. Ko`paytmani toping: (-14) ∙ 8
A) -112 B) 112 C) -22 D) -6
3. Ko`paytmani toping: (-1,8) ∙ 6
A) -10,8 B) 10,8 C) -6,48 D) 4,2
4. Ko`paytmani toping: (-1,2) ∙ (-1,5)
A) -1,8 B) 1,08 C) 1,8 D) -1,08
5. Ko`paytmani toping: -2014 ∙ 0.
A) -2014 B) 2014 C) 0 D) -2013
6. Ko`paytmani toping: -41∙ (-1) .
A) -41 B) 41 C) 42 D) -40.
7. Darajani hisoblang: (-1)⁴¹.
A) -41 B) 41 C) 1 D) -1.
O`tilgan mavzuga doir test sinovi.

1. 
   Ko`paytmani toping: (-7) ∙ ( -11).
   

A) -77 B) 77 C) -18 D) 18
2. Ko`paytmani toping: (-14) ∙ 8
A) -112 B) 112 C) -22 D) -6
3. Ko`paytmani toping: (-1,8) ∙ 6
A) -10,8 B) 10,8 C) -6,48 D) 4,2
4. Ko`paytmani toping: (-1,2) ∙ (-1,5)
A) -1,8 B) 1,08 C) 1,8 D) -1,08
5. Ko`paytmani toping: -2014 ∙ 0.
A) -2014 B) 2014 C) 0 D) -2013
6. Ko`paytmani toping: -41∙ (-1) .
A) -41 B) 41 C) 42 D) -40.
7. Darajani hisoblang: (-1)⁴¹.
A) -41 B) 41 C) 1 D) -1.

1007 - misol

1. 
   (-1) ∙ (-2) ∙…∙(-99) ∙ (-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

2. 
   2) (-2) ∙ (-4) ∙ (-6) ∙…∙(-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

3. 
   3) (-1) ∙ (-3) ∙ (-5) ∙…∙(-99) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

4. 
   4) (-20) ∙ (-1) ∙0 ∙20 ∙ 100 ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng
1007 - misol

1. 
   (-1) ∙ (-2) ∙…∙(-99) ∙ (-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

2. 
   2) (-2) ∙ (-4) ∙ (-6) ∙…∙(-100) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

3. 
   3) (-1) ∙ (-3) ∙ (-5) ∙…∙(-99) ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng

4. 
   4) (-20) ∙ (-1) ∙0 ∙20 ∙ 100 ko`paytma uchun quyidagi mulohazalardan qaysi biri to`g`ri ?
   

A) musbat B) manfiy D) nol ga teng