Shartli belgilar

 
Mamlakatning
xalqaro ahvoli

---

27
XIX asrning 70-yillari oxiridan boshlab
mustamlakachilik siyosatining yo‘nalishi av-
val bosib olingan mustamlaka hududlarini
o‘zlashtirish va yangi mustamlakalar bosib olishga qaratildi.
1881-yilda Shimoliy Afrikada joylashgan Tunisning bosib oli-
nishi yangi mustamlakalar bosib olish yo‘lidagi dastlabki qadam
bo‘ldi. Germaniya Fransiyaning Tunisni bosib olishiga atayin qarshilik
ko‘rsatmadi. Uning maqsadi Fransiya va Italiya munosabatlarini
keskinlashtirish edi. Chunki, Germaniya Italiyaning ham Tunisga
da’vogarligini yaxshi bilardi.
Fransiya bilan munosabatlari keskinlashgan Italiya endi Ger-
maniya bilan yaqinlasha boshladi. Oxir-oqibatda, bu yaqinlashuv
1882-yilda Italiyaning 1879-yilda Germaniya va Avstriya-Vengriya
imperiyalari o‘rtasida tuzilgan harbiy-siyosiy ittifoqqa qo‘shilishiga
olib keldi. Shu tariqa, Yevropada jahon tarixiga „Uchlar ittifoqi“
nomi bilan kirgan harbiy-siyosiy ittifoq qaror topdi.
Fransiyaning Afrikadagi bosqinchilik siyosati Tunis bilangina
cheklanib qolgani yo‘q. Aksincha, 1891—1896-yillar davomida
Gvineya, Senegal, Madagaskar va Mavritaniyani ham bosib oldi.
1912-yilda esa Marokash ustidan o‘z protektoratini o‘rnatdi.
Fransiya Osiyoda ham o‘z mustamlakalarini ko‘paytirib bordi.
Chunonchi, 1884-yilda Vyetnamni egalladi. Oradan o‘n yil o‘tgach,
Laos ustidan protektorat o‘rnatdi. Shu tariqa, 20 mln. aholi yashay-
digan mustamlakachilik imperiyasi tuzildi. Bu mustamlakachilik
imperiyasi tufayli, Fransiya katta daromad manbalariga ega bo‘ldi.
Germaniya Buyuk Britaniyaning Yevro-
padagi birinchi davlat mavqeyiga eng ko‘p
darajada xavf solayotgan davlatga aylanib
borayotganligi Buyuk Britaniya hukmron doiralarini tashvishlan-
tirmay qolmasdi. Germaniya bu davrda xalqaro siyosiy maydonda
„quyoshning hamma davlatlar yelkasiga birdek nur sochishi
lozimligi“ni da’vo qilayotgan ham edi. Bu ulkan uch mustamlakachi
davlat — Buyuk Britaniya, Fransiya va podsho Rossiyasi mustam-
lakalarini qayta bo‘lishga da’vogarlik, degani edi. Bu da’vo Fransiyani
ham tashvishga solib qo‘ydi. Qolaversa, Fransiya hamon 1870—
1871-yillardagi Fransiya—Prussiya urushining oqibatlarini unutgani
yo‘q edi. Binobarin, Fransiya uchun shu vaqtgacha xalqaro miqyosda
asosiy raqibi bo‘lib kelgan Buyuk Britaniya bilan yaqinlashish
yo‘llarini izlashdan boshqa yo‘l yo‘q edi. Ayni paytda, Buyuk
Britaniya uchun ham Fransiya bilan yaqinlashish uning manfaatla-