Shartli belgilar

Industrial sivilizatsiya
haqida
2-§.
Shaharlarning
rivojlanishi

---

12
ishlab chiqarishi deyarli butunlay shaharlarda joylashgan edi.
Jamiyatning asosiy g‘oyalari, muhim siyosiy voqealar ham sha-
harlarda yuz berardi. Shaharlar juda katta tezlik bilan o‘sdi. XIX
asrning o‘rtalariga kelib, industrial davlatlarda aholining qariyb
yarmi shaharlarda to‘plandi. Manufaktura ishlab chiqarishi davrida
shaharlar uncha katta emasdi.
Shaharlarning shitob bilan rivojlanishi industrlashning asosini
yaratgan sanoat to‘ntarishi, fabrika-zavod ishlab chiqarishi oqibati
edi. Buyuk Britaniyada bu jarayon ertaroq boshlandi. Boshqa joylarda
kechroq, masalan, Germaniyada XIX asrning 70-yillarida avj oldi.
AQSHda jadal urbanizatsiya jarayoni ham taxminan shu davrga
to‘g‘ri keldi. Umuman, XIX asrning oxiri — XX asr boshida in-
dustrial mamlakatlarda shahar aholisi juda tez o‘sdi.
Eski shaharlarning o‘sishi, yangilarining rivojlanishi sanoat-
ning joylashishi bilan bog‘liq edi. Ko‘pchilik aholi shaharlarga ish
topish umidida kelardi. Ayniqsa, poytaxt, katta shaharlar tez o‘sdi.
Masalan, Parij aholisi 1850-yili bir million bo‘lgan bo‘lsa, 1880-
yilda esa ikki million kishidan iborat bo‘ldi.
XIX asrning o‘rtalaridan boshlab, shaharlar qurilishida ham
o‘zgarish yuz beradi. Masalan, Parij 1853-yildan boshlab 20 yil
davomida qurilish maydoniga aylandi. U zamonaviy qilib qaytadan
qurildi: keng ko‘chalar, katta maydonlar, xiyobonlar va bog‘lar
yaratildi. XIX asr oxiriga kelib, ichimlik va oqova suv tarmoqlariga,
tramvay va metroga ega bo‘ldi. Boshqa mamlakatlarda ham shaharlar
aholisi tez o‘sdi.
XIX asrda ham aristokratiya jamiyatda o‘z
mavqeyini saqlab, ular boyligining asosini
avvalgiday yer mulklari tashkil qilardi. Aris-
tokratlarning hayoti hali ham shaharlardan ko‘ra ko‘proq qishloq
bilan bog‘liq edi. Keng va qulay binolardagi o‘nlab yotoqxonalar,
kutubxonalar, shaxsiy badiiy kolleksiyalar, qabul marosimlari,
ovlar—bularning barchasi hali ham aristokratlar hayotining ajral-
mas qismi edi. Nikohlar qoidaga ko‘ra „o‘z doirasida“ tuzilganligi
sababli, aristokrat oilalar o‘zaro qarindoshlik rishtalari bilan
bog‘langan edi. Buyuk Britaniyadagi bunday oilalarda o‘g‘il bola-
larni yoshligidanoq siyosiy faoliyatga tayyorlashar edi. Avvaliga
ular imtiyozli xususiy maktablarda, keyin esa Oksford yoki Kem-
brij universitetlarida o‘qirdilar. Shundan keyingi faoliyat maydoni
parlament bo‘lardi.