«sharq» nashriyot-matbaa

YEROSTI  BOYLIKLARI
Sayyoramizning  ichki  qismida  va  sirti-
da  turli  tog‘  jinslari  va  minerallar  mavjud. 
Tog‘  jinslariga
  qumtosh,  ohaktosh,  gra   nit,  marmar 
va  boshqalar, 
minerallarga
  oltin,  mis,  olmos,  temir, 
kvars,  oltingugurt  kabi  foydali  qazilmalar  kiradi.
foydali  qazilmalar
 
Foydali  qazilmalar  uch  turga  bo‘linadi:  yoqilg‘i, 
rudali  va  noruda  foydali  qazilmalar. 
Yoqilg‘i  foydali 
qazilmalar:
  ko‘mir,  neft,  tabiiy gaz,  torf, slanes  kabilar.
Tarkibida  metallar mavjud  bo‘lgan minerallar 
rudali 
foydali  qazilmalarni
  tashkil  etadi.  Rudadan  temir, 
mis,  aluminiy,  rux,  qo‘r g‘oshin  kabi  metallar  olinadi. 
Oltin  va  kumush  ham  asosan  rudadan  olinadi. 
Noruda  foydali  qazilmalarga
  osh  tuzi,  oltingugurt 
kabilar  kiradi.  Ohaktosh,  granit,  mar mar  va  boshqa 
qurilish  materiallari  ham  noruda  foydali  qazilmalarga 
tegishli.
Foydali  qazilma  ekska vator  va  boshqa  texnika  vo si-

---

39
So‘ngra  kerakli  qazilma  boylik  qum,  gil  va  boshqa 
begona  moddalardan  maxsus  uskunalar  yordamida 
ajratib  olinadi.  Oltin  va  kumush  s ingari  foydali 
qazilmalar  ham  shu  tariqa  olinadi.
Mis,  aluminiy,  temir,  qo‘rg‘oshin,  rux  kabi  foydali  
qa zil malar  esa  boshqa  turli  begona  moddalar 
aralashgan  qattiq  tosh  –  qotishma  holida  uchraydi. 
Qotishma  holidagi  rudalar  eritilib,  kerakli  metallar 
ajratib  olinadi.
Osh  tuzi  ham  sof  holda  qazib  olinmaydi.  Uning 
tarkibida  zararli  boshqa  tuzlar,  qum  va  gil  ham 
bo‘ladi. Yuvish orqali begona moddalardan tozalanadi. 
So‘ngra  yod  qo‘shib,  iste’ molga  chiqariladi.   
O‘zbekiston  hududi  turli  foydali  qazilmalarga  boy. 
Neft  va  tabiiy  gaz  konlari  Farg‘ona  vodiysida,  Qash-
26-rasm. 
Foydali  qazilmani  ochiq  usulda  qazib  olish.

---

qadaryo,  Surxondaryo,  Buxoro  viloyatlarida  va  Qora-
qalpog‘iston  Respublikasining  Ustyurt  platosida  bor. 
Toshkent  viloyatining  Angren  s hahri  atrofida 
yoqilg‘i  foydali  qazilmalardan  yana  biri  –  qo‘ng‘ir 
ko‘mir  qazib  olinadi.  Surx ondary o  viloyatining 
konlari  mavjud.   
O‘lkamiz  hududi  oltin,  kumush,  mis,  volfram  kabi 
qim mat baho  foydali  qazilmalarga,  marmar,  granit, 
gips,  ohaktosh  kabi  qurilish  materiallariga,  shuning-
dek,  osh  tuzi  konlariga  boy.  Ular  o‘lkamiz  hududi-
-
gan  O‘zbekiston  Respublikasining  tabiiy  xaritasida 
ko‘rsatilgan. 
O‘lkamiz  hududidagi  foydali  qazilmalar  mamlaka-
timiz  boyligidir.  Ular  hozirda  faqat  o‘zimiz  foydalani-
shimiz  uchungina  emas,  balki  kelajak  avlod  uchun 
ham  zarur. 
Foydali  qazilmalardan  ko‘p  foydalanish  natijasida 
ularning  zaxirasi  yildan  yilga  kamayib  bormoqda. 
Shuning  uchun  yerosti  boyliklarining  qazib  olinishi 
kamaytirili shi,  qazib  olingan  xomashyo  esa  tejab 
ishlatilishi  lozim.
Tabiiy  gazni  tejash  uchun  birinchi  navbatda  o‘z 
xonadonimizda  undan  isrof  qilmasdan  foydalanishi-
miz  lozim. 
Ko‘chadagi  mashinalarning  yurishi  uchun  ko‘p  
miqdorda  benzin  ishlatiladi.  Benzin  neftdan  olinadi. 
Neft  zaxirasi  ham  cheklangan.  Neftni  tejash  uchun 

---

benzin  o‘rniga  elektr  batareyalar  yordamida  yuradi-
gan  mashi nalardan foydalanishga o‘tish lozim bo‘ladi. 
Ilgari  ko‘p  buyumlar  temir,  mis,  aluminiy  va  bosh-
qa  metallardan  yasalar  edi.  Metallarni  tejash  maq sa-
dida  ularning  o‘rnini  bosuvchi  plastmassalardan  ham 
foydalanilmoqda.   
Ishdan  chiqqan  turli  mashinalar  metall  qismlari 
yig‘ib  olinadi.  To‘plangan  yaroqsiz  metallar  tegish-
li  korxonada  eritilib,  yangi  mashinalar  va  buyumlar 
ishlab  chiqariladi.  Shu  tariqa  metallar  tejaladi.  Ana 
shu  maqsadda  aholi  o‘rtasida  metall  yig‘ish  tadbirlari 
o‘tkaziladi. 
Respublikamizda  qanaqa  foydali  qazilmalar  borligini 
daftaringizga  yozing. 
  foydali  qazilma,  tog‘  jinsi,  mineral,  
yonuv chi  foydali  qazilma,    rudali  foydali  qazilma,  noru-
da  foydali  qazilma.