119 ta shahar
,
1071 ta shaharcha
hamda
11
m
i
ngdan ort
i
q q
i
shloq
va
ovul
bor (2019-y l).
Shahar
q yofas dag Sa marqand, Qo‘qon, Bu xo ro, X va, Tosh kent kab
ahol punktlar hunar mandch l k va sav do- sot q paydo bo‘lga n dan so‘ng
vujudga kelgan. Ular dunyodag eng qad m y shaharlardan h sob lanad .
http://eduportal.uz
23
XX asr boshlar da O‘zbek ston hudud da 20 ga yaq n shahar bo‘l gan, ular
daryo hamda soy bo‘ylar da yok karvon yo‘llar da vujudga kelgan. Jahongash-
ta arab sayyoh Ibn Battuta o‘rta asrdag shaharlar m z go‘zall g n tasv rlagan,
undan zavq olgan: «
B
i
z sahron
i
kes
i
b o‘t
i
b Xorazmga keld
i
k. Bu turk
i
ylar-
n
i
ng katta, muh
i
m, ch
i
royl
i
va ulug‘vor shahr
i
bo‘l
i
b, ajoy
i
b bozorlar
i
, keng
ko‘chalar
i
juda ko‘p,
i
moratlar
i
joz
i
bador, ko‘rkam joylar
i
bor. Shaharda ha-
yot qaynayd
i
, ahol
i
s
i
shunchal
i
k ko‘pk
i
, u mavjlan
i
b turgan deng
i
zn
i
eslatad
i
».
Ibn Battuta Samarqand shahr bo‘ylab sayr etarkan, un shunday ta’r fl ayd :
«
Samarqand – juda y
i
r
i
k va g‘oyat go‘zal shaharlardan b
i
r
i
d
i
r. U Voha
al-Qass
i
r
i
n daryos
i
n
i
ng q
i
rg‘og‘
i
da joylashgan. Daryo q
i
rg‘o g‘
i
da shun day
ulkan saroylar va b
i
nolar qad ko‘tar
i
b turad
i
k
i
, ular Samarqand ahol
i
s
i
n
i
ng
yuksak maho rat soh
i
b
i
ekanl
i
g
i
dan dalolatd
i
r
».
End l kda qad m y sha harlarda turl davr me’morch l k na mu nalar b lan
ko‘p qavatl ko‘rkam b nolar, to‘g‘r va keng ko‘chalar uyg‘unlash b ketd .
Shaharlar ahol son ga qarab katta shaharlar (ahol s 100 m ngdan ort q),
y r k shaharlar (ahol s 250 m ngdan ort q), juda y r k shaharlar (ahol s
500 m ngdan ort q) va «m ll oner shaharlar»ga ajrat lad (13–14-rasmlar).
13-rasm.
O‘zbekiston shaharlari.
http://eduportal.uz
24
14-rasm.
Aholisi 100 ming kishidan ko‘p bo‘lgan sha harlar (ming kishi hisobida).
Ular b r qancha vaz falarn (funks yalarn ) bajarad . Bunday shaharlar
ko‘p
funks
i
yal
i
shaharlar
dey lad . Masalan, Toshkent – mamlakat poytaxt ,
sanoat shahr , trans port tugun , tar x y-madan y markaz. Sa marqand esa
v loyat markaz , sanoat mar kaz va tar x y-madan y markazd r.
Ko‘p funks yal shaharlar juda tez r vojlanad , ular yon da
yo‘ldosh
shaharlar
vujudga kel b,
aglomerats
i
ya
larn hos l q lad . Toshkent mam-
lakat m zda eng katta shahar aglomerats yas d r.
Ahol punkt n ng shahar maqom n ol sh shart turl mamlakatlarda
turl chad r.
O‘zbek stonda ahol punkt
shahar
maqom n ol sh uchun un ng ahol s
7 m ng va undan ko‘p bo‘l sh , yashayotgan ahol n ng 2/3 q sm shch
va x zmatch lar hamda ularn ng o lalar dan borat bo‘l sh kerak.
Ahol punkt ga shahar maqom n ber shda unda shahar turmush tarz n ng
holat ham h sobga ol nad (15-rasm).
Shaharchalar
sanoat r voj lana yotgan, tab y boyl klar o‘zlash t r layotgan
joy larda vujudga kelad . Iskandar, Kegayl , Ulug‘ bek, G‘ozg‘on, Zom n
sha har cha lar shular jumlas dand r. Bunday shaharchalarn ng ko‘pch l g da
ahol n ng aksar yat muayyan tarmoqdag na x zmat q lad (neft ch lar sha-
harchas , konch lar shaharchas ).
Yang shaharlar (Angren, Bekobod, Olmal q, Ch rch q, Navo y, Uch-
http://eduportal.uz
25
quduq, Tax atosh, Zarafshon va boshqalar) asosan foydal qaz lmalar va
suv boyl klar mavjud hududlarda bunyod bo‘lgan. Tohch yon shaharchas
(Surxondaryo v loyat ) ko‘m r kon neg z da vujudga kelgan. Yang yerlarn
o‘zlasht r sh, q shloq xo‘jal k xomashyos n qayta shlovch sanoat neg z da
Yang yo‘l, Gul ston, Yang yer kab shaharlar qad ko‘tard .
Ahol punktlar n yuksalt r shda quy dag lar e’t borda bo‘lad :
shaharlarn reja lasht r shda k sh larn ng turar joy b lan sh joy oras
♦
4–5 km dan uzoq bo‘lmasl g ;
qad m y shaharlarn zamonav y qulayl klarga ega q l b qayta qur sh;
♦
y r k shaharlarda ahol ko‘pay b ket sh hamda ekolog k vaz yatn ng
♦
buz l sh ga sabab bo‘la d gan korxonalar qur l sh n cheklash va bor-
lar n ko‘ch r sh.
15-rasm.
Shahar turmush tarzi ifodalanadigan sohalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |