«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

yordamida tadbirkorlikni amalga oshirishga harakatlantirishdir. Mehnat
unumdorligini boshqarish sifatini boshqarish (sifatni ta’minlash jarayoni),
rejalashtirish (samaradorlikni oshirish uchun nima qilish kerak, aniqlash jarayoni)
mehnat xarajatlarini o‘lchash va loyiha ishlash (tejamlikka baho berish jarayoni),
buxgalteriya hisobi va moliyaviy nazorat (foydalanishni baholashni amalga
oshiradigan xizmat) va kadrlar xizmati (mehnat hayoti sifati masalalarini olib
borish) bilan uzviy bog‘liqdir.
Bu bobda uchraydigan asosiy tushunchalar
Novatorlik g‘oyalari — yangilik bo‘yicha g‘oyalar.
Potensial iste’molchi — iste’molchilarning yashirin imkoniyatlari.
Inflyatsiya — pulning qadrsizlanishi.
Kibernetika — avtomatik boshqarish tizimi.
Innovatsion tavsif — yangiliklarni joriy qilish bo‘yicha tavsiflar.
Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash — ishlab chiqarishni tabaqali yo‘lga
qo‘yish.
Ratsional loyihalash — ishlab chiqarishni eng samarali mahsulot ishlab
chiqarishni ta’minlashga mo‘ljallangan maqbul loyiha.

154
VI b o b  yakuni bo‘yicha nazorat savollari
1. Marketing mazmuni va uning ta’rifi.
2. Marketingni oddiy ishlab chiqarishdan farqlovchi belgilari.
3. Marketingni asosiy tamoyillarini sanang va ularni ta’riflab bering.
4. Bozor mexanizmining asosiy unsurlariga nimalar kiradi? Ularni ta’riflang.
5. «Mehnat resurslarini boshqarish tushunchasi» nimani anglatadi.
6. Menejerning asosiy boshqaruv funksiyalarini aytib bering.
7. Korxona va tashkilotlar yuqori, o‘rta va quyi bo‘g‘inlardagi boshqaruv
rahbarlari vazifalariga ta’rif bering.
8. Kafolatlangan mehnatni rejalash qanday amalga oshiriladi?
9. Teng imkoniyatlarni rejalashni ijtimoiy ahamiyati nimadan iborat?
10. Ishlab chiqarishni boshqarishda operatsiyalar tizimiga ta’rif bering.
11. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnatni baholash qanday amalga oshiriladi?
12. Zamonaviy firmalarda boshqarish rejalarining qanday turlari mavjud?
13. Mehnat unumdorligi nima?
14. Mehnat unumdorligini asosiy ko‘rsatkichlarini sanang va ularni ta’riflang?
15. Mehnat unumdorligini motivlashtirish qanday omillardan tashkil topadi?
16. Rahbarning «axborotga ehtiyoji» tushunchasining mohiyatiga ta’rif bering.
Mustaqil ishlar
1. Turli darajadagi xodimlarning lavozim yo‘riqnomasini ishlab chiqing
(o‘quv mashg‘ulotlarida).
2. Alohida xodimlarni baholash mezoni sxemasini tuzing.
3. Firma xodimlarini moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish tadbirini tahlil
qiling.
4. Tashkilotda alohida xodimlarning mehnat operatsiyalarini o‘rganing.
5. Boshqarishning tashkiliy texnikasi klassifikatsiyasini tuzing.
Amaliy mashg‘ulot
1. O‘quvchilarni shaxsiy ishbilarmonligini baholash bo‘yicha testlar o‘tkazish.
«O‘z-o‘zini baholash bo‘yicha test», «Tadbirkorlik faoliyatiga moyilligini
aniqlash bo‘yicha test», «Sizning xarakteringiz kuchlimi» testi.
2. Marketing konsepsiyasi sxemasini tuzing va unga tavsif bering.
3. Korxona ichki hisoboti bo‘yicha axborotlarni tahlil qiling va samaradorlikni
oshirishning qo‘shimcha omillarini aniqlang.

155
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. A. Karimov. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot — pirovard maqsadi-
miz. — T.: O‘zbekiston. 2000.
I. A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O‘zbekiston, 1999.
I. A. Karimov. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. — T.: O‘zbekiston, 1999.
I. A. Karimov. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. — T.: O‘zbekiston, 1998.
I. A. Karimov. O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni  chuqurlashtirish yo‘lida. — T.:
O‘zbekiston, 1995.
I. A. Karimov. O‘zbekiston — kelajagi buyuk davlat. — T.: O‘zbekiston, 1992.
I.  A. Karimov. O‘zbekiston o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. — T.: O‘zbekiston,
1992.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 1992.
S. ¢ulomov. Menejment va biznes asoslari. — T. Mehnat, 1997.
È. Í. Ãåð÷èêîâà.  Ìåíåäæìåíò. — Ì.:  «Áàíêè  è  áèðæè»,  èçä.  «ÞÍÈÒÈ».
È. À. Êàáóøêèí. Îñíîâû ìåíåäæìåíòà. — Ì.: Âûñøàÿ øêîëà, 1995 .
Ëè ßêîêêå. Êàðüåðà ìåíåäæåðà. — Ì.: Ïðîãðåññ. 1990.
Ãåíðè Ôîðä. Ìîÿ æèçíü, ìîè äîñòèæåíèÿ. — Ì.: Ôèíàíñû è ñòàòèñòèêà.
1989.
R. Valijonov, O. Qobulov. Menejment. Namangan. Ibrat. 1996.
R. Valijonov, O. Qobulov. Menejment asoslari. — T.: Universitet. 1997.
Â. Çèáåðò, Ë. Ëàíã. Ðóêîâîäèòü áåç êîíôëèêòîâ. — Ì.: Ýêîíîìèêà, 1990.
Iqtisodni boshqarishning yangi sistemasi. Qo‘llanma — T.: O‘zbekiston, 1991.
ß. Ìîíäåíà, Ð. Ñèáàêîâà, Ñ. Òàêàÿíàãè, Ò. Íàãàî. Êàê ðàáîòàþò  ÿïîíñêèå
ïðåäïðèÿòèÿ. — Ì.: Ýêîíîìèêà, 1989.
Èñèêîâà Êàîðó. ßïîíñêèå ìåòîäû óïðàâëåíèÿ êà÷åñòâîì. Ì.: Ýêîíîìèêà.
1988.
È. Ñ. Äàðàõîâñêèé, È. Ï. ×åðíîèâàíîâ, Ò. Â. Ïðåõóë. Áèçíåñ è ìåíåäæåð. —
Ì.: 1992.
M. Toshniyozov, I. Sharifboyev, O. Obidov. Korxonalarda boshqaruv faoliyati
asoslari. — T.: O‘zbekiston. 1995.
Á. È. Äîìíåíêî, À. Ä. Êàìàåâà, Â. Èæåâñê. Ââåäåíèå è áèçíåñ. — Ì.:
Ñòðàííèê. 1991.
È. Â. Ëèïñèö. Ñåêðåòû óìåëîãî ðóêîâîäèòåëÿ. — Ì.: Ýêîíîìèêà. 1991.
Ðîáåðò Ïèíäàéê, Äàíèýëü Ðóáèíôýëüä. Ìèêðîýêîíîìèêà. — Ì.: Ýêîíîìèêà.
1992.
Êåìïáåëë, Ð. Ìàêêîíåëë, Ñòåíëè, Ë. Áðþ. Ýêîíîìèêa. 1—2 êíèãè. — Ì.:
Ðåñïóáëèêà. 1993.

156
Ô. Êîòëåð. Îñíîâû ìàðêåòèíãà. — Ì.: Ïðîãðåññ. 1991.
U. Parpiyev, I. Salomov. Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil
etish. — T.: Sharq, 1995.
R. Valijonov, O. Qobulov. Kichik korxonalar va tadbirkorlikda buxgalteriya hisobi.
Namangan. 1999.
Â. Òåðyoøåíêî. Áåñåäû ýêîíîìèñòà. — Ì.: Ýêîíîìèêà. 1990.
È. Â. Ëèïñèö. Áèçíåñ-ïëàí — îñíîâà óñïåõà. — Ì.: Äåëî. 1994.

157
MUNDARIJA
So‘zboshi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I b o b. Menejment haqida umumiy ma’lumotlar
Menejment fani va kursining vazifalari, uning o‘rganilayotgan fanlar
tizimidagi o‘rni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Menejment — boshqaruv ilmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Menejment nazariyasining rivojlanish davrlari . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boshqarishni tartiblashdagi asosiy yo‘nalishlar . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Menejmentning asosiy qonuni va tamoyillari . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
O‘yinlar nazariyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II b o b. Tashkilot va boshqarish jarayonlari
O‘zbekiston va xorijda iqtisodiyotni boshqarish nazariyasi hamda
amaliyotining rivojlanish bosqichlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boshqarish usullari va ularning klassifikatsiyasi . . . . . . . . . . . . . . .
Xorijda boshqaruv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sinfiy va nosinfiy zamonaviy boshqarish maktablari . . . . . . . .
Ilmiy boshqaruvning takomillashuvi va uning muqobil tamoyillari . . . .
Korxona va firmalar, tashkilotlar, menejerlar va boshqaruv muvaffaqiyatlari
Bo‘limlar ishini koordinatsiyalash . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tashkilot tushunchasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Formal va noformal tashkilotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boshqarish faoliyatining mohiyati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tashkiliy tuzilish shakli va tashkilotni boshqarish strukturasi . . . . . . . .
Tashkiliy tizim tiplari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Xorijiy tashkilotlarning tashkiliy tuzilishi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ijtimoiy mas’uliyat va axloq . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III b o b. Aloqa qiluvchi (bog‘lovchi kommunikatsion) jarayonlar
Menejment va tashkilotlarda o‘zaro kommunikatsiya (kirishuvchanlik) . . . .
Boshqarishda axborotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boshqarish qarorlari, ularning mazmuni va turlari . . . . . . . . . . . . . . .
Rahbarning qaror qabul qilish modeli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Qaror bajarilishini tashkil qilish va nazorat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Iqtisodiy ziyon ko‘rmaslik tahlillari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
4
5
8
10
14
19
22
26
34
37
38
40
42
44
49
51
54
56
62
64
69
71
76
81
82
83

158
IV 
b o b
. Boshqarish funksiyalari va tamoyillari
Boshqarish funksiyasining mohiyati va o‘zaro bog‘liqligi . . . . . . . . . . .
Vakolat va o‘zaro hamkorlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Menejmentda faoliyatlarni motivlashtirish . . . . . . . . . . .
Zamonaviy motivlashtirish nazariyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Motivlashtirishning mazmunli nazariyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Motivlashtirishning protsessual nazariyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nazorat funksiyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tartibga solish va nazorat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nazoratda axborotlarni uzatish va tarqatish . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V 
b o b
. Guruhlarning rivojlanishi (dinamikasi)
Guruhlarning rivojlanishi va rahbarlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Guruhlarning tashkiliy rivojlanishi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Guruhlar ishi samaradorligi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ish yig‘ilishlari va klassifikatsiyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ish yig‘ilishlari o‘tkazishni tashkil qilish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rahbarlikda hokimiyat va sardorlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boshqaruvda mehnatkashlarning qatnashuvi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sardorlik usullari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rahbarlik uslubi tushunchasi va unga tavsif . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
X (iks) va U (igrek) nazariyasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tashkilotda o‘zgarishlar qilish yo‘llari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konfliktlar va stresslarni boshqarish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konflikt tiplari va sabablari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konfliktlarni hal qilish usullari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stressning tabiati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stressning asosiy sabablari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI 
b o b
. Tashkilot faoliyatida  samaradorlikni ta’minlash
Menejment tizimida marketing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tovar sifati va uning hayot yo‘li . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bozor mexanizmining asosiy unsurlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mehnat resurslarini boshqarish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
AQSH va Yaponiya firmalarida xodimlarni boshqarishning xususiyatlari
Operatsiyalar tizimining ishlashi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ishlab chiqarishni operativ boshqarish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reja turlari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
90
91
92
92
94
95
97
100
103
105
106
107
108
110
112
112
113
115
116
116
118
119
120
121
124
127
128
132
135
139
145
146

159
Mahsulot sifatini boshqarish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mehnat unumdorligini boshqarish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mehnat unumdorligini oshirish bo‘yicha mehnatni motivlashtirish . . . .
Foydalanilgan adabiyotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
148
150
152
155