|
KRISTOFER MARLO – o‘z asarlarida romantik va realistik xususiyatlarni mujassamlashtirgan yangi tipdagi teatrning yaratilishiga salmoqli ulush qo‘shgan ingliz dramaturglaridan biridir. 1564-1593 yillarda yashab ijod etgan, oddiy tabaqaga mansub bo‘lgan bu yozuvchi qudratli va kuchli ehtirosli shaxslar obrazini yaratib gumanistik tragediyaning rivojlanishiga zamin yaratadi. Uning qahramonlari maqsadga erishish uchun intiluvchi va jamiyat axloq normalarini tan olmaydigan qattiqqo‘l kishilardir. «Ulug‘ Temur» (1587-88), «Doktor Faustning fojiali taqdiri» (1588-89), «Malta yahudiysi» (1592) tragediyalarining qahramonlari shu tipdagi shaxslardir. XIV asr sharq jahongiri Temur o‘z hukmini o‘tkazish niyatida ko‘p yerlarni bosib oladi, shaharlarni vayron qiladi. Marlo Temurni faqat o‘z kuchiga ishongan, har qanday to‘siqlarni yengib o‘tadigan, zabardast qudratli, shuhratparast shaxs va individualizmning in’ikosi sifatida tasvirlaydi. Tragediya qahramoni tarixiy Temurdan farq qiladi. Marloning ikkinchi asari «Doktor Faustning fojiali tarixi» tragediyasida nemis xalq kitobida mujassamlashgan jasur olim Faust haqida dramaturg «bilimning oltin tuhfalarini egallash uchun» jonini shayton Mefistofelga sotgan kuchli, shijoatli olimni tasvirlaydi. Faust hech kimning qurbi yetmagan ishni bajarishga intiluvchi yangi tipdagi olim, titan shaxs, Uyg‘onish davrining haqiqiy kishisidir. Faustga–bilim, dunyoga hukmron bo‘lishga intilgan Temurga - qurol, savdogar Varvaraga esa–oltin kerak. (Malta yahudiysi). Marlo 1593 yilda 30 yoshida qora guruh a’zolari tomonidan vahshiylarcha o‘ldiriladi.
ROBERT GRIN – yozuvchi va dramaturg 1558-1592 yillarda yashab ijod etgan. Bilim doirasi keng kishi bo‘lib, turli janrlarda: poema, roman, drama asarlari yaratdi, xalq dramasi janriga asos soldi. Hikoyalari esa pastarol (cho‘ponlik) adabiyotiga xos sevgi intrigalarini aks ettiradi. Uning bizgacha yetib kelgan 6 ta pesasida romantik motiv, qahramonliq jasorat va do‘stlik olqishlanib, saroy urf-odatlari masxara qilinadi. Muallifning uslubiy sifatlari uning «Alfons», «Darg‘azab Roland», «London uchun ko‘zgu», «Monax Bekon va monax Bengey tarixi», «Yakob IV» va nihoyat afsonaviy qahramon «Robin Gud» haqida xalq balladalari asosida yaratilgan «Jorj Grin–Vekfild dala qorovuli» (1592) tragediyalarida yorqin ifodalangan.
XVII asrning ikkinchi yarmilarida, Filipp II (1556-98) hukumronlik qilgan davrda mustabid hokimiyat siyosiy va iqtisodiy tushkinlikka uchraydi. Niderlandiya qo‘ldan ketadi. Angiliyani bosib olish uchun jo‘natilgan Ispaniyaniig «Yengilmas Armada» floti tor-mor etiladi. 1588 yilda mamlakatda feodal-katolik zulmi kuchayadi. Ilgari Ispaniyadan yahudiylar quvilgan bo‘lsa (1492), endi o‘troqlashib qolgan mavrlar haydaladi (1609). Bu voqealar mamlakat xo‘jaligiga so‘zsiz salbiy ta’sir ko‘rsatadi. XVII asr o‘rtalariga kelib Ispaniya o‘zining avvalgi qudratidan mahrum bo‘ladi, keyinchalik u mustamlakalaridan ajralib, kuchsiz davlatga aylanib qoladi.
Ispan Uyg‘onish davri adabiyoti XV-XVI asrlarda yuz bergan ijtimoiy-siyosiy voqealar mamlakat tarixiy taraqqiyotining o‘ziga xos xususiyati bilan bog‘liq ravishda shaqillanib, unda ilg‘or gumanistik g‘oyalar targ‘ib qilinadi. Bu adabiyotning dastlabki yetakchi XV asrning oxiri XVI asrning birinchi yarimidgi yirik shoirlardan biri Fernando Errera (1534-1597) ijodida ko‘rinadi. Bu davrda lirik janrga nisbatan epik poeziya keng qo‘lamda rivojlanadi. Tarixiy, ta’limiy-didaktik afsonaviy, diniy va boshqa turdagi poemalar yuzaga keladi. Chunonchi Ersilya (1533-1594y) katta epopeyasi «Araukana»da hind-araukan qabilasidan bo‘lgan chiliylardan ispan hukumronligiga qarshi ko‘targan qo‘zg‘olonlari tasvirlangan.
XVI asr Ispan adabiyotida lirik va epik poeziyaga qaraganda romanchilik keng rivojlandi. Inson istak-orzulari,irodasi va kurashini yana ham to‘laroq aks ettirilishi bilan bu janr alohida o‘rin tutadi. Bu davrda romanning xillari ko‘p bo‘lib, ularning biri ritsarlik romani edi. Bu turdagi romanlarda ritsar zarguzashtlari ifodalangan poema syujetlari qayta ishlanadi, davr ruhiga moslanadi, shuningdeq ularda harbiy qaxramonliklar tasvirlanadi. Feodal-arstokratik dunyoqarash ifodalangan va o‘rta asrlarda keng tarqalgan ritsar romanlarining eng mashhuri «Amadis Golskiy»dir. Bu romanda Amadisning sirli tug‘ilishi, uni onasi qutiga o‘tqazib, suvga tashlab yuborishi, bir ritsarning qutini ushlab olib uni tarbiya qilishi, voyaga etgan Amadisning Britaniya qirolining qizi Orianaga sevgisi, sevgilisi yo‘lida ko‘rsatgan qahramonliiklari tasvirlanadi. Amadis haqidagi bu asar be’mani ritsar sarguzashtlarini ko‘rsatsa ham, lekin unda yuksak badiiy qimmatli epizodlar ham yo‘q emas. Servantes «Don Kixot»romanida ritsar romanlarini qattiq qoralaydi. Lekin «Amadis»ni ritsar romnlaridan eng yaxshisi deb baholaydi.
Ayyorlik romanida oddiy turmush manzaralari tasvirlanadi va shuning uchun ham u arsitakratik tabaqalarning dinini aks ettirgan ritsarlik va parol(cho‘ponlik) romanlaridan tubdan farq qiladi. Fernado de Roxasning dialog shaklida yozilgan «Seletina» (XV asr oxirida) shu tipdagi romanning dastlabki namunasi hisoblanadi. Bunda ikki sevishgan yosh-Kalipso bilan Melibeyaning fojiali sevgisi hikoya qilinadi. Yozuvchi Ispan adabiyotida birinchi bo‘lib ideallashtirilmagan sevgini, yoshlar muhitiga realistik bo‘yoqlarda tasvirlaydi. XVI asr o‘rtalarida mamlakatda qashshoqlikning avj olishi, yengil hayotga intilish har-hil avantyuraga berilishlarni kuchaytirib yuboradi. Katta-kichik tovlamachiliklar, yulg‘ichlar, o‘g‘rilar,pikaro (ayyor fribgar) deb atalar edi. Bu haqidagi asarlarning «Ayyorlik» romani deb atalishi ham shu bilan izohlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
