Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy-siyosiy fanlar fakulteti

Umumjahoniy dinlar va san’at
Ma’lumki, har bir diniy e’tiqod da’vastiz, tarqibot-tashviqostiz keng omma orasiga kirib borolmaydi. Faqat muqaddas kitoblar va ibodatxonalar orqaligina ko’zlangan maqsadga erishish qiyin. Shu bois da’vatning yanada kengroq, boshqa ma’naviy hodisalar ko’magida olib borilishi tabiiy zarurat sifatida yuzaga chiqdi. Natijada asosiy vositalardan biri sifatida din san’atni tanladi. Zero san’at barcha ifoda shakllari ichida universalligi bilan ajralib turadi: u bir varakayiga rang-baranglik, mukammallik va jonlilik xususiyatlariga ega. Shunday qilib, umumjahoniy dinlar san’at bilan hamkorlik qila boshladi. Ana Shunday hamkorlik mahsulida tug’ilgan ijodni biz diniy-badiiy asar deymiz.
Diniy-badiiy asarda ramz alohida o’ringa ega. Ramzning o’ziga xos xususiyati Shundaki, u o’z mazmunini emas, butunlay boshqa mazmunni anglatadigan shakl, o’z mohiyatini emas, butunlay boshqa mohiyatni ifodalaydigan hodisa, qisqasi, butunlay boshqa botinni ifodalovchi zohirdir. Shu bois ham u sirli, yashirin: uni muayyan bilimga ega bo’lmay turib anglash mumkin emas. Chunonchi, nur, olov Allohning mohiyati, doimiy yorug’lik sochuvchi va Shu bilan mavjudotga jon baxsh etuvchi abadiy hamda mutlaq ziyoning ramzi. Nasroniylar havoriylari boshidagi nurli gardish (nimba) esa ularning avliyoligini, Xudoga yaqinligini anglatadi. YOki birinchi ma’ruzada aytib o’tganimiz musulmon me’morchiligidagi gumbaz – Xudo jamolining, go’zalligining, minora – Xudo qudratining, peshtoqlardagi oyatlar – Xudo sifatining ramzlari ekanini eslaylik. Buddhachilikda g’ildirak yoki olovli doira Buddha ta’limotining ba’zan esa Buddhaning o’zini anglatadi.
Ideal muammosi ham diniy-badiiy janrda o’ziga xos tarzda talqin etiladi. Umuman olganda, idealni ma’lum ma’noda, antiqa holat – paradoks deyish mumkin. Unda bor narsa yo’q narsaning mezoni bilan o’lchanadi, ya’ni mavjud narsaga yoki hodisaga o’sha paytda mavjud bo’lmagan narsa yoki voqelik talablari bilan yondashiladi. Masalan, axloqiy idealni olaylik. U, Shubhasiz, insonni kelajakda erishilishi lozim bo’lgan axloqiy yuksaklikka, ya’ni, olg’a chorlaydi. Lekin uning uchun o’tmishdagi, ya’ni ortdagi axloqiy qiyofa ideal bo’lib xizmat qiladi. Buning ustiga diniy-badiiy ideal hayotiy idealdan keskin farq qiladi, u hech qachon o’zgarmaydi: hech qachon biz uchun – Muhammad alayhissalomdan, nasroniylar uchun – hazrati Isodan, yahudiylar uchun – hazrati Musodan o’zga, Yangi payg’ambar paydo bo’lmaydi. Hayotiy ideal esa o’z hayotimiz davomida shohid bo’lganimizdek, vaqt, mafkura, davlat tuzumi, milliy ozodlikni yo’qotish yoki unga erishish va Shu singari omillar tufayli o’zgarib turadi.