Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kadrlarni innovatsion boshqarish

13.3. Rossiyada texnoparklarning ishlash xususiyatlari

Rossiyada texnoparklarning birinchi to‘lqinining shakllanishi 2010-yillarda boshlandi. Ularning aksariyati oliy o‘quv yurtlarida tashkil etilgan. Ushbu texnoparklarda rivojlangan infratuzilma, ko‘chmas mulk yoki o‘qitilgan boshqaruv guruhlari bo‘lmagan. Ular, qoida tariqasida, universitetning tarkibiy bo‘linmasi sifatida yaratilgan va aslida kichik innovatsion korxonalarni tashabbuskor, yaratuvchi va qo‘llab-quvvatlovchi operatsion tashkilotlar bo‘lmagan. Alohida holatlarda texnoparklar YoAJ shaklida shakllantirildi, bu esa bazaviy tashkilotga nisbatan mustaqil ravishda moslashuvchan boshqaruvni amalga oshirishga imkon beradi. Rossiyadagi texnoparklar kamdan-kam istisnolardan tashqari, inkubator funksiyalarini bajarmaydilar, lekin birinchi navbatda o‘ziga xos "xavfsizlik asoslari" bo‘lib xizmat qiladilar 2 ulardagi korxonalarni tajovuzkor tashqi muhitdan himoya qiladi. Kichik firmalarning texnoparkda bo‘lish muddati cheklanmagan va hozirgi kunda o‘rtacha 10 yilni tashkil etadi (xalqaro standart 2-3 yilga teng). 

Rossiya Federatsiyasida birinchi texnopark 1990-yilda tashkil etilgan – “Tomsk ilmiy-texnika parki”. Keyin ularning shakllanishi keskin tezlashdi: 1990-yil - 2 texnopark, 1991-yil - 8, 1992 yil - 24, 1993-yil - 43. Bugungi kunga kelib asosan universitetlarda 80 ga yaqin texnopark yaratildi.
Biroq, amalda ishlaydigan texnoparklar juda kam: masalan, 2000 yilda 30 ga yaqin texnopark o‘tishga muvaffaq bo‘lgan akkreditatsiya o‘tkazildi va ularning o‘ndan bir oz ortig‘i xalqaro standartlarga javob beradigan deb tan olindi. Texnoparklarni baholash texnopark va universitet o‘rtasidagi bog‘liqlik darajasi, talabalarni jalb qilish darajasi, sanoat korxonalarida yaratilgan va tatbiq etilayotgan texnologiyalar soni, mintaqa, sanoatning qiziqish darajasi va shu kabi mezonlarga muvofiq amalga oshirildi. texnopark ishidagi aholi va boshqalar. Eng yuqori ko‘rsatkichlar 10 texnoparkda bo‘lgan. Eng yiriklaridan biri – Moskva davlat universitetining Ilmiy bog‘i o‘n birinchi o‘rinni egalladi.
Akkreditatsiya natijasida aniqlangan bunday oz sonli amaldagi texnoparklar, texnoparklarni yaratishda bozor yondashuvlaridan foydalanilmaganligi bilan izohlanadi. Ularning aksariyati yangi tuzilma uchun qo‘shimcha budjet mablag‘larini olish maqsadida tashkil etilgan. Shu bilan birga, davlat ushbu mezonlarga muvofiq biron bir boshlang‘ich tanlov siyosatini amalga oshirmadi: xususan, loyihaning qaytarilishining taxminiy hisob-kitobi amalga oshirilmadi.
O‘tkazilgan akkreditatsiya ishlarning holatini o‘zgartirmaganligi xarakterlidir. Bu faqat innovatsion infratuzilmani rivojlantirishning haqiqiy darajasini ochib berishga imkon bergan vosita edi, ammo hech qanday oqibatlarga olib kelmadi – na texnoparklar ishining natijalariga qarab na soliq imtiyozlari, na tabaqalashtirilgan moliya­lashtirish. Budjet mablag‘lari, agar ajratilgan bo‘lsa, Texnoparklar assotsiatsiyasiga kiritilgan barcha ishlaydigan texnoparklar bo‘yicha teng ravishda taqsimlanishda davom etdi.
Texnologik parklarni yaratish tajribasi ta'lim muassasalarida emas, balki sanoat korxonalarida yanada muvaffaqiyatli bo‘ladi. Ishlab chiqarishni qayta qurish jarayonida yirik biznes asosiy korxona infratuzilmasidan foydalanadigan va yetkazib beruvchilar va pudratchilar vazifasini bajaradigan simbiyoz doirasida u bilan birga yashaydigan kichik va o‘rta kompaniyalarning butun klasterlarini yaratadi. Bundan tashqari, ular boshqa korxonalarga mahsulot yetkazib berishni boshlaydilar. Bu barqaror sanoat tarmoqlarini­ yaratadi. 
Mashinasozlik sanoati (OMZ, Motovilikhinskiye Zavody, KAMAZ, AvtoVAZ) klasterlash bo‘yicha eng katta yutuqlarga erishdi.
Chet el texnoparklaridan asosiy farq. Texnoparklar o‘zlarining g‘oyalarida, taxminan yarim asr oldin o‘ylab topilgani kabi va ular Qo‘shma Shtatlarda eng tez sur’atlar bilan rivojlanib borishi nuqtayi nazaridan (eng ko‘p texnoparklar bo‘lgan joyda - 150 ga yaqin), bu mamlakatimizda amalga oshirilmoqda. Bizning amaliyotimizdan farqli o‘laroq, texnoparklar, aslida, o‘z mutaxassislarining ishlanmalarini amalga oshirishni osonlashtirish uchun mo‘ljallangan, universitetning boshqa bir fakulteti yoki o‘simlik laboratoriyasi bo‘lgan G‘arbda ular o‘zlariga yuklamaydigan asoschilarga nisbatan katta erkinlikka ega. texnoparklar nafaqat ma’lum mijozlar, balki yo‘nalishlar ham ishlaydi. Yevropa va Amerika texnoparklari har qanday mustaqil tijorat firmasi bilan bir xil prinsiplarga - iqtisodiy samaradorlikka asoslangan va shunga mos ravishda mijozlarni tanlang. Agar Rossiya amaliyoti hozirgi muassislarning ehtiyojlariga xizmat qiladigan tuzilmalarning hozirgi tor doirasidan tashqariga chiqmasa, u holda bizning istiqbollarimiz bu ma’noda juda oddiy ko‘rinadi. Buni mahalliy texnoparklarning rivojlanish dinamikasiga nazar tashlasangiz ham ko‘rish mumkin – bu G‘arb stavkalaridan sezilarli darajada past.
Masalan, Finlandiyada allaqachon 7 ta texnopark mavjud bo‘lib, ular bir-biridan biroz farq qiladi, lekin asosiy jihatlari o‘xshash - ular o‘z ishlarida mustaqil. Eng yirigi Tamperedagi texnopark. Rossiyada hali bunday narsa yo‘q va yaqin kelajakda kutilmaydi. U yoshi bilan biznikiga taqqoslansa-da, u kuchi va istiqbollari bo‘yicha ikkinchisidan ancha ustundir. Hozirda Finlandiyada yuz berayotgan og‘ir iqtisodiy inqiroz sharoitida ham, uni ancha rivojlangan, hatto gullab-yashnagan korxonalarning kichik guruhi deb tasniflash mumkin. Muvaffaqiyat siri “otalar” dan mustaqil bo‘lishdir.
Tampere texnoparki Universitet va Fan va Texnologiya Markazi tomonidan tashkil etilgan. U ulardan hudud oldi (deyarli bejizga - Finlandiyada yer juda qimmat) va dastlabki bosqichda davlat tomonidan universitetlar uchun barcha imtiyozlardan foydalanilgan. Ammo Tampere texnoparki o‘z ishida G‘arbning boshqa barcha gullab-yashnagan texnoparklari kabi mutlaqo mustaqildir. Qudratli mustaqil tuzilma bo‘lib, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri (va biz kabi muassislar orqali emas) investorlar, banklar va sanoat korxonalari bilan bog‘liqdir.
Sankt-Peterburgda yirik universitetlarda tashkil etilgan bir nechta texnoparklar mavjud. Ushbu kelib chiqish normal va tabiiydir. Yomon yangilik shundaki, ular o‘zlarining yuridik shaxslariga ega emaslar, ko‘chada odamlarni mijoz sifatida shartnoma asosida taklif qilish huquqiga ega emaslar. Hatto eng yaxshi texnoparklarda ham, masalan, Elektrotexnika universiteti texnoparki (sobiq LETI) da, barcha mijozlar texnoparklar orqali ularga yordam berishga harakat qilayotgan o‘sha universitetning professorlari, dotsentlari, menejerlari. ajoyib g‘oyalar. Aslida, ushbu parametr texnoparkning harakatini cheklaydi va uning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladi. Agar buni hali bir yoki ikki yil ichida, dastlabki bosqichda, shakllanish davrida tushunish mumkin bo‘lsa , unda kelajakda bunday siyosat xato bo‘lib tuyuladi. Texnoparklar ma'muriyati o‘z biznes-rejasi loyihasi asosida mijozni tanlashi kerak. Prognozlarga ko‘ra, agar bizning texnoparklarimiz hozirgi yarim embrion holatidan chiqmasa , unda texnoparklarni qo‘llab-quvvatlash davlat dasturi tugagandan so‘ng, ular yo‘q bo‘lib ketishi mumkin.