Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

bir xo‘jayinii 
ikkinchilarini 
turli xo‘jaynli 
deb nomlanadi.
T o ‘siqlari boMgan bazidiyalar 
(fragmobazidiyalar) 
tinimda 
boMgan teliosporalam i unishidan hosil boMadi. Teliosporalar bir 
hujayrali boMishi yoki ikki, undan ko‘p hujayrali ham boMadi. 
Barcha holatlarda har bir hujayra dikariotli.
B azidiosporalar sterigmalarda hosil boMadi. Kasallanishga 
moyil boMgan o ‘simlikga (odatda yaproqqa) tushgach unib 
to'qim aga kiradi, bu bilan zam burug'ning gaploid rivojlanish 
bosqichi boshlanadi.
B ir yadroli gaploid mitselliyda dikom itsetlam ing peritetsiy- 
lariga o ‘xshash piknidiyalar hosil boMadi. Ularning maqsadi 
urugManishni amalga oshirish.
Piknidiyalar x o ‘jayin o'sim lik barglarining epidermisini ostida 
shar shaklida chigal ko'rinishida bo'ladi. Undan kalta gifalardan 
iborat perifizlar chiqib turadi. Ularni orasida spermatsiyli xidli 
suyuqlik 
boMadi. 
Bu 
suyuqlik 
xasharotlam i 
jalb
qiladi, 
sperm atsitlam i bitta spennagoniyadagisi ikkinchisiga o'tkazadi.
175

---

Zangkuyalardagi piknidiyalam ing xilama-xilligi.
Dikariontlikdan keyin yangi boshqa sporalarni hosil qiladigan 
etsidiylar vivojlanadi. U lar odatda kasallangan bargining ostida 
b o ‘ladi. 
Etsidiylarda zich joylashgan etsidiosporalar marjon 
ko ‘rinishida yuzaga keladi.
Etsidiylarning bir necha k o ‘rinishlari mavjud: 
etsidium 
- unda hosil b o ‘ladigan sporalar shar shaklida, 
anchasi p o ‘st bilan o ‘raladi; 
seoma 
- sporalari p o ‘stsiz;
resteliya 
- p o ‘st (peridiy) asosi bilan о ‘sib shoxga o ‘xshash 
ko ‘rinishni oladi, u zararlagan to ‘qimadan chiqib turadi;
peridermium 
- peridiyi bor, sporalar gifa chigalidan yuzaga 
kelgan yassilikda hosil b o ‘ladi.
Z am burug‘ning rivojlanishidan bu davrida o ‘sim likning turli 
joylarida shish, buralish, bujm ayishlar yuzaga keladi.
Zangkuya zam burug‘ining rivojlanishi turli x o ‘jayininlarda ro ‘y 
bersa etsidiosporalarni hosil qilish davrida x o ‘jay in o ‘zgaradi. 
Etsidiosporalar gaploid m itselliy zararlagan o ‘sim likda rivojlan- 
maydi. B unday holatda etsidiosporalar butunlay boshqa o ‘simlikga 
tushishi kerak. Etsidiospora unadi, o ‘sish nayini ustitsalar orqali 
to ‘qim aga kiritadi, u yerda gaustoriyali dikariogen m itselliy hosil

---

i|ikuli. Mitselliyda yozgi bir hujayrali oval shaklidagi uredino- 
sporalar to'plam i hosil b o ‘la boshlaydi. Bu sporalar ham o'sim lik 
bui'gining epidermis ostida yoki yashil novdada hosil b o ‘ladi. 
Atrolga tarqalgan bu uredinosporalar o ‘zi hosil b o ‘lgan xo'jayin 
knbilarni zararlay boshlaydi. 0 ‘simlikning vegetatsiya davrida bu 
sporalar lco‘plab marta hosil boTadi.
X o‘jayin o ‘simlik qurishi bilan uredinosporalar teliosporalarga 
uylanadi. Bu davrga kelib zam bum g‘ning ham rivojlanishida yangi 
davr - teliosporalam ing to ‘plami hosil boMadi. Teliosporalami 
qishqi (bizning sharoitimizda kuzgi, qishlab qoladigan) sporalar 
paydo b o ‘ladi. Ularning hujayrasini p o ‘sti qalin, deyarli qora tusda 
bo'ladi. Teliosporalar qishlab qoladi. Ular bir, ikki, k o ‘p hujayrali 
bo'lishi mumkin. Tinim davrini o ‘taganidan keyin bazidiyalar b o ‘lib 
unadi.
Shunday qilib, zangkuya zam burug‘larining to ‘la rivojlanishi 
davrida besh xil sporalar hosil boTadi.
B elg i
S p o ra la n ish n i nom i
S p o ra n i n om i
0
P ik n id iy (s p e rm a g o n iy , p ik n id a)
P ik n id io s p o ra
(sp e rm a tsiy )
I
E ts iy (etsid iy )
E ts io s p o ra
(e ts id io s p o ra )
II
U re d in iy (u red o s p o ra la sh )
U re d in o s p o ra
(u re d o s p o ra )
III
T e liy (te le y ts p o ra la s h )
T elio s p o ra
(te le y to s p o ra )
IV
B a zid iy a
B a z id io sp o ra