Sharobiddin tojiboyev, nasibaxon naraliyeva

Pholiota 
turkum ining zam burug‘lari uchraydi.
Bu guruh zam burug‘lar orasida m ikofillari, ulardan Astero- 
phora turkumining turlari Russulales tartibining zam burug‘larini 
m evatanalarida kichkina m evatana hosil qilib o ‘sadi. Gimeno- 
m itsetlarning bazi turlarini m axsus o'stirilib, mevatanalari odamlar- 
ning istem olida foydalaniladi.
Gim enom itsetlam ing sistem atikasida ananaviy tarzda afillo- 
foralar 
(Aphylljphorales)
va agarikalar 
(Agaricales)
tartiblariga 
b o ‘lib o ‘rganilgan. Xozirgi kunga kelib bu sohaning mutaxassislari 
ulam i 
muayyan 
taksonom ik 
qoidasiz 
afilloforasimonlar 
va 
agarikasim on gim enom itsetlarga boTishni maqsadga muvofiq deb 
qabul qilishgan. Biz ham bunga maqullaymiz.
185

---

A F I L L O FO R AS I MO N G IM EN OM I TS ET LA R
M evatanalarining shakli, oTchamlari, usti ichki tuzulishi 
turlicha. U lar p o ‘stloq va boshqa k o ‘rinishlarda, band va soyabonli 
boTadi. Gim enofori silliq, buklam ali, tishsimon, ko‘pincha naysi- 
mon, biroq yassi - plastinka k o ‘rinishiga ega emas. M itselliyning 
gifasi rangsiz yoki biroz rangli.
M evatanalarining koT'inishlari ham turli turn an. Gimenoforni 
shakli yelpug‘ich tuyoh, yostiq, buyraq kabi odatda mevatananing 
pastki tom onida boTadi.
M evatanalarni hosil qilgan gifalar generativ, vegetativ deb 
nom lanadiganlardan iborat. Generativ gifalardan bazidiyalar hosil 
boTadi. Vegetativ gifalar asosiy va bogTovchilarga boTinadi. 
BogTovchilari 
odatda 
k o ‘p 
tannoqlanadi, 
buraladi, 
turlicha 
y o ‘g ‘onliklarga ega. Asosiy gifalar tarmoqlanmaydi, hujayrasining 
devori qalin, cheklanm agan o ‘sadi.
M evatanalar tuzulishiga k o ‘ra:
1). m onom itik - faqat generativ gifalardan tashkil topgan;
2). dim itik - generativ va asosiy gifali;
3). trim itik - barcha uch tip gifali boTadi
A filloforasim on gim enom itsetlam ing k o ‘pchiligi saprotroflar, 
y o g ‘ochda, to ‘kilgan barglarda, chirindili tuprog‘da tarqalgan. 
Quvvatsizlangan daraxtlarda o ‘sib uni kurishiga sabab boTadi- 
ganlari, o ‘t o'sim liklarda tekinxo‘rlik qiladiganlari, lishayniklam ing 
m ikobiontlari ham bor.
A filloforasim on 
gim enom itsetlar 
orasida 
im oratlarning 
y o g ‘ochida tarqalganlari ham bor. Xonadon uylarining sinchini 
tashkil 
qilgan 
yog‘ochni, 
taxtapol 
yog‘ochini 
shu 
guruh 
zam burugTar parchalaydi.
A filloforasim on gim enom itsetlarga mansub tartiblarni tavsif- 
lashdan oldin k o ‘plab darsliklar, qoTlanmalar, monografiyalarda 
bayon qilinganidek “p o ‘kak zam burugTar”, “P o ‘kaklar” tushun- 
chasi xaqida qisqaeha to ‘xtaym iz. Bu gum h ilgari m evatanalarining 
yaxshi rivojlanganligi plastinka yoki libirint shaklidagi gimenofori 
tufayli afilloforadoshlar oilasi sifatida qaralgan. Hozir bu gum hni 
tartib va oilalarga bo Tib o ‘rganiladi.
P o ‘kak zam burugTar qurigan yog‘ochda, qari tirik daraxt 
tanasida, saprotrof, tekinxo‘r holda rivojlanib ulami qurishiga sabab 
boTadi. M itselliysi daraxt tanasining ichida, mevatana uni yuzasida