Шарқ педагогик таълимотида таълимий-ахлоқий қарашлар

To mard suxan nagufta boshad,

Aybu xunarash nuhufta boshad.

har besha gumon mabar, ki xolist,

Shoyad, ki palang xufta boshad!

Mazmuni: «To kishi so’zga og’iz ochmay turib, uning nuqsonin) fazilatini bilib bo’lmaydi. Shunga o’xshab, to’qayni sokin ko’rib, uni tinch deb o’ilama, ajab emaski, bir ovloqda yo’lbars uxlab yotgan bo’lsa!»

Yoki:

Gurbai miskin agar par doshti,

Tuxmi gunjishk az jahon bardoshti.

In du shoxi gov agar xar doshti,

hech kasro peshi xud nagzoshti.

Mazmuni: «Bechora mushukning agar qanoti bo’lsa, dunyoda chumchuqning urug’ini quritar, ho’kizdagi ikki shox eshakda bo’lganpda hech kimni yaqiniga yo’latmas edi».

Pand-nasihat, hikmat Sa’diy asarlarining qat-qatiga singib ketgan. U hayotiy voqea- hodisalarni turli shakllarda ifodalab, ko’rgan-kechirganlari yuzasidan xulosa chiqaradi va kishilarni insoniy kamolotta da’vat etadi, umr yo’llaridan qoqilmaslik, adashmaslikka, o’tkinchi hayotning qadriga etishga, bir-birini avaylashga chaqiradi, halol mehnat qilib, osoyishta yashashning ahamiyatini tushuntiradi, ilmu hunarning afzalliklarini uqtiradi.

Xech narsa hayotning o’rnini bosolmagani singari, hayot haqqoniyatiga asoslangan asarlarning umri ham boqiy bo’ladi. Ayni jihatdan, shoir she’rlarining har bir hujayrasidan hayot nafasi ufurib turadi. Bu she’rlarning qon tomiri turmushning qaynoq vujudiga ulangan.

hayotning o’zi ustozlik qilgan kishi chinakam donishmand bo’ladi. Chunki hayot saboqlari hamisha jonli va aniq bo’ladi. Buning ustiga, hayot degan ustoznipg dunyoning jild-jild kitoblariga kirmay qolgan usul va tajribalari ham ko’p. Yillar davomida jild-jild kitoblardan ololmagan sabog’ingni hayot bir lahzada miyangga joylab qo’yishi mumkin. Kitobiy ilmlar xotiradan o’chib ketishi mumkin, lekin hayot saboqlari sira esdan chiqmaydi. Sa’diy hikmatlari hayotdan olingani uchun ham asrlar davomida o’z qimmatini yo’qotmay kelayapti va to er yuzida inson avlodi yashar ekan, ularning ahamiyati zarracha kamaymaydi, bil’aks, ortib boraveradi. Zero, insonning tabiiy va ma’naviy intilishlari hamma davrlar va jamiyatlarda ham deyarli bir xil. Bu sherlar o’z zamonining barcha ilmlarini egallagan alloma, dunyo kezgan donishmand, olam va odam mohiyati ustida bir umr tafakkur yuritgan mutafakkirning o’y-fikrlari, falsafiy umumlashmalari, hayotiy xulosalari. Dunyoni mukammal, hayotni to’kis, insonni barkamol ko’rishni istagan bani bashar taqdiri uchun mas’ul zotning orzu-armonlari, umid-iztiroblari.