Шарқ педагогик таълимотида таълимий-ахлоқий қарашлар

Dar yaqson olam bigashtam base,

Basar burdam ayyom bo har kase.

Tamatto’ ba har go’shae yoftam,

Zi har xirmane xo’shae yoftam.

Mazmuni: «Dunyoning eng chekka joylarigacha safar qildim, turli toifadagi odamlar bilan hamsuhbat bo’ldim. har go’shadan bir manfaat topdim, har xirmondan bir boshoq oldim».

XIX asrda yashagan taniqli turk tanqidchisi Ziyoposho «Xarobot» asarida Firdavsiy va Sa’diyni o’zaro qiyoslab, jumladan shunday degan edi:

«... Firdavsiy «Shohnoma»ni vujudga keltirish uchun o’ttiz yil mashaqqat tortdi. haqiqatan ham, o’lmas bir asar yaratdi. Quyosh chiqishini bir yuz yigirma erda bir-biriga o’xshamaydigan bir yuz yigirma xil rang bilan tasvir qilgan. Ammo shunga qaramasdan, «Shohnoma» ommaga Sa’diyning «Bo’ston»i bergan foydani bera olmaydi. Sa’diy «Bo’ston» da dunyoni, yashab turgan dunyoni tasvirlagan. Agar badiiy ijoddan maqsad ommaga foyda etkazish bo’lsa, «Bo’ston»ning har bir so’zi topilmas bir dur, — bir gavhardir va har bir bayti bir xazina».

Shu tariqa, u badiiy asar to’g’risida ommaga manfaati tegishi va ifoda tarzining ochiqligi nuqtai nazaridan muhokama yuritib, Sa’diyni fors-tojik mumtoz shoirlaringshg barchasidan afzal qo’yadi.

Sadriddin Ayniy ham Sa’diyning «asarlaridan aqlga sig’maydigan, o’xshashi tiriklik olamida bo’lmagan yoki bo’lib o’tmagan biror narsani topolmaysiz», — deb lutf etgan edi. U shoir ijodini tekshirish davomida: «Sa’diy, shubhasiz, fors-tojik klassik adabiyotining juda ulug’ siymolaridan bo’lib, bundaqasi bo’lmagan», — degan xulosaga keladi. Darhaqiqat, mumtoz fors-tojik adabiyotida biror-bir adib ijodi Sa’diy asarlarichalik hayotiyligi bilan ajralib turmaydi. U ilhomni, mavzuni, mazmunni, so’z va obrazli iboralarni xalqdan olib, xalqqa qaytardi. Shoir asarlarinipg xalqchil asosi shunda.

Abdurahmon Jomiy «Bahoriston» asarida e’tirof etishicha, Sa’diyning «so’zlari hamma toifalarga ma’qul tushdi. Uning haqida bir shoir quyidagi misralarni yozmish va haqiqatan

insof gavharini tizmish: