Шанарак лекция узб янги

Ma`ruza 
№
 4  Oila tarbiasi muammolarin echishda milliy va 
umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish 
Reja 
1. Islom dinida oila tarbiasi haqida 
2. Oilada Bola tarbiasi 
3. Oila va mahalla 
 
Tayach tushuncha:
Islom dinida oila tarbiasi haqida, oilada bola tarbiasi, oila va mahalla 
Inson omilini har tomonlama kamol toptirish, o`zaro erdam, o`rtoqlik munosabatlarini 
yanada yaxshilash, shaxsiy oilaviy va ijtimoiy haetda oddiylik va halollik, hushmuomalalik va 
rostgo`ylik kabi ma`naviy-axloqiy insonlarga xos bo`lgan sifatlarni yanada takomillashtirish 
asosida jumxuriyatimizning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqietini jadallashtirish davrimizning eng 
muhim istiqbulli rejalaridan 9isoblOnadi. 
Kishilik jamiyati taraqqieti tarixidan ma`lumki, Bola shaxsining kamoloti oilada 
shakllOnadi. 
Oila jamiyat haetini olg`a suruvchi, uni yanada yuksak bosqichlarga ko`tarib ravnaq 
toptiruvchi, kelajak avlodlarni tarbialab etishtiruvchi, kamol toptirish uchun mas`ul bo`lgan 
g`oyat muhim o`chog`dir. 
Jamiyatimiz taraqqieti o`zining rivojlanish qonuniyatlariga asoslangan holda shaxs 
etukligini taxminlovchi va tarbia samaradorligini oshiruvchi omillarni vujudga keltirish talabini 
qo`ymoqda. Shu bilan birga jumhuriyatimiz taraqqieti bilan oila, uning barcha haetiy bosqichlari 
jiddiy o`zgarishlarga uchraetganligini ham esdan chiqarmaslik kerak. Bizning yangi oila vujudga 
keltirish borasidagi muvaffaqiyatlarimiz shak-shubhasizdir. Oila erkaklar va aellarning to`la 
teng huquqligi, oila uchun bab-baravar javobgarligi asosida quriladi. Biroq, yangi oilani vujudga 
keltirish oddiy ish emas. Bu murakkab jaraen bo`lib, uning o`z muammolari mavjud. Mustaqil 
oila - uning eng muhim negizlaridan biridir. 
Respublikamiz moddiy-texnika bazasining rivojlanishi o`z navbatida oilaning moddiy va 
ma`naviy kamolotiga, bu esa, o`z navbatida oiladagi Bolalar tarbiasiga u Ikki bu darajada ta`sir 
ko`rsatadi. 
Mehnatkashlarning 
turmush 
sharoitlarining 
muttasil 
yaxshilanishiga, 
farovonlashishiga olib keladi. 
Oiladagi daromadlarning oshishi, bir tomondan, ota-onalarning bilim saviyalari va 
madaniy haetlarining yaxshilanishiga sabab bo`lsa, ikkinchi tomondan, oila a`zolarining yuqori 
ma`naviy ehtiejlarining ijobiy shakllanishiga, oilaviy munosabatlarning takomillashuviga, 
boyishiga, kattalar va kichiklar orasidagi muloqot mazmuniga ijobiy ta`sir ko`rsatmoqda. Shu 
sababdan bo`lsa kerak, respublikamizning, jamoatchilikning diqqat-e`tibori oilalarni 
mustahkamlash, yangi oilalarning qaror topishi va shakllanishiga qaratilmoqda. Chunki eshlarni 
oilaviy haetga tayerlash davr talabiga aylanib bormoqda. 
Oila va oilaviy tarbia muammolari ichida ota-onalarning tarbiachilik madaniyatini 
oshirish va ularga umumiy tarbiaga oid bilim berish davrimizning dolzarb masalalaridan biridir. 
Oilalarni pedagogika yutuqlari bilan tanishtirish ularning mustahkamligini ta`minlash 
vositalaridan biridir. Ikkinchi tomondan esa, bu o`z navbatida, Bolalarning tarbiasida tegishli 
shakl va uslublarni takomillashtirish yo`llaridan biridir. Shuning uchun ham ota-onalarni, 
oilalarni tarbiaga oid bilimlar bilan, tarbia uslublari bilan qurollantirish nihoyatda zarur. 
Tarbiaga oid bilim berish muammosi faqat ota-onalarning ishi bo`lib qolmasdan, balki 
barcha mehnatkashlar ommasining ishi, keng ma`noda davlat ahamiyatiga molik ishdir. 
Respublikamiz qarorlarida ta`kidlanganidek, barcha tashkilotlar, mehnat jamoalari, umuman 
jamiyat axloqiy sog`lom, ma`naviy boy, mustahkam oilani vujudga keltirish to`g`risida, onalar 
haqidagi, mamlakatning kelajagi bo`lgan eshlar haqidagi g`amxo`rlikni kuchaytirishi zarur. Ota-
onalarning Bolalar tarbiasi haqidagi, ularni turmushga va mehnatga tayerlash to`g`risidagi 
mas`uliyatini oshirish zarur. 

---

Gap shundaki, jamiyatimizdagi har bir to`laqonli shaxs Bolalarning tarbiachisi bo`lishi, 
yangi insonni har tomonlama kamol toptiruvchi barcha holatlarda, shart-sharoitlarda ishtirok 
etishi lozim. Har bir yigit-qiz bo`lajak ota-onalardir. Shu sababli jamiyatimiz ularning qanday 
oila qurishlariga befarq qarab turolmaydi. Respublikamiz Bolalarni barkamol inson qilib
tarbialash 
vazifalarini, 
oilalarning 
mustahkamligi 
uchun 
qo`yilaetgan 
talablar
mehnatkashlarning tarbiaviy ma`lumotini oshirish zaruriyatini ko`tarib chiqmoqda. Bu masala 
hozirgi kunda har qachongidan ham muhimdir. 
Atoqli pedagoglar tarbiani maqsadga muvofiq tashkil etish sharoitlaridan biri ota-
onalarning tarbiaviy savodxonligida, deb hisoblagan edilar. Ota-onalarni tarbiaga oid va 
psixologik bilimlar bilan qurollantirmasdan turib oilada tarbia jaraenini to`g`ri tashkil etish 
mumkin emas. Demak, oila haetini tarbiaviy jixatdan to`g`ri tashkil qilish uchun o`qituvchilar, 
keng jamoatchilik pedagogika fani orqali aholiga erdam berish, ota-onalarga tarbiaviy bilim 
berish tizimini ishlab chiqishlari lozim. 
Pedagog-olimlar tadqiqotlarida isbotlanganidek, oilaviy tarbiaga doir ishlar quyidagi 
sharoitlarda bajarilsa, uning samaradorligi yanada oshadi. 
1. Maktab o`zining barcha ta`sirlari majmuini oilaviy tarbia jaraeniga izchil yo`naltira 
olsa, 
2. O`qituvchilar jamoasi oila bilan o`zaro hamkorligi davrida o`zlarining etik-pedagogik 
tarbiaviy talablarini to`g`ri tashkil eta olsalar, 
3. Xalq maorifi bo`limi va muassasalar tashkilotchi ota-onalarni tarbiaviy jaraenga torta 
olsalar, 
4. O`qituvchilar tomonidan oilaviy tarbiaga rahbarlik Bolalar maktabga kelmasdan oldin 
boshlansa va bu ish ularning barcha o`quv yillarida davom ettirilsa. 
Bu masalalarni ijobiy hal qilishda shahar, nohiya ijroiya qo`mitalari va xalq ta`limi 
bo`limlarining tarbiaviy imkoniyatlari kengayaetgan paytdagi ta`siri hozirgi kun nuqtai nazaridan 
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Demak, mamlakatimizda umumiy ta`limni sifat jihatidan tubdan 
yangilash asosida eshlarni har tomonlama kamol toptirish uchun aholiga tarbiaviy bilim berishni 
har qachongidan ham yuqori saviyaga ko`tarish bizning muqaddas burchimizdir. 
Oilaning ijtimoiy kuch-quvvati uning tarbia berish imkoniyatlarida, ijtimoiy faol insonni 
tarbialash qobiliyatlarida ekanligini deyarli hammamiz bilamiz. LIkkin bila turib hamma vaqt 
ham bu imkoniyatlardan foydalOna olmaymiz Ikki tarbia berishda o`zimiz sezmagan holda 
xatolarga yo`l qo`yamiz. 
Kuzatishlar shuni ko`rsatmoqdaki, ota-onalarga tarbiaga oid umumiy ta`lim berishda 
echimini kutaetgan muammolar ham ko`p. Shu sababli ularni bir yo`la yo`qotib bo`lmaydi. 
Tarbiaviy umumiy ta`limning samaradorligi ko`p jihatdan va, asosan, barcha mehnatkashlar
ommasining bir maqsad asosida birlashishlariga, bu borada xalq ta`limi muassasalariga, 
o`qituvchilar jamoalarining etakchilik qilishlariga hamda tashkilotchilarga bog`liq. Amalda 
nima bo`lmoqda. Amalda esa bu masalalar bilan faqat xalq ta`limi organlari va o`quv yurtlari 
shug`ullanmoqdalar. Madaniyat, sog`liqni saqlash, adliya, pedagogika jamiyati xodimlari, zavod, 
fabrika, jamoa xo`jaligi ishchi va xizmatchilari bu ishga deyarli jalb qilinmagan. Tarbiaviy
umumiy ta`lim tizimiga hali barcha tarbiasi qiyin o`smirlarning ota-onalari jalb etilmagan va 
hokazo. 
Tadqiqotlar shuni ko`rsatmoqdaki, umumiy o`rta ta`lim saviyasining pastligi past malakali 
shaxslarning vujudga kelishiga, bu esa o`z navbatida moddiy ta`minotning emonlashishiga, oila 
ma`naviy dunesining g`ariblashishiga, madaniy boyliklardan ma`lum darajada bebahra 
qolinishiga, shuningdek, ularni o`zlashtirish qiyinchiliklarini yuzaga chiqaradi. Shularga 
asoslanib, Bolalarning ta`lim va tarbia taraqqieti saviyasi ko`p omillarga:
A) ota-onalarning savodxonligiga; 
B) Bolalari uchun xonalarning ta`minlanish sharoitlariga; 
V) oiladagi Bolalar soniga; 
G) oilada ota Ikki onaning borligiga Ikki birortasining yo`qligiga; 
D) ota-onalarning ma`lumoti, kasbiga; 

---

e) oilaning moddiy ta`minlanishi va hokazolarga bog`liq deb ayta olamiz. 
Hozirgi kunda respublikamizning ko`pgina shahar va qishloqlarida tarbiaga oid bilimlarni 
targ`ib qilishda quyidagi shakllardan foydalanish maqsadga muvofiqdir; 
Aholi uchun ochilgan tarbia madaniyatini targ`ib qiluvchi xalq dorilfununlaridan; xalq 
maorifi tomonidan yasli, bog`cha va maktablarda ochilgan ota-onalar dorilfununlaridan; 
jamoatchilik asosida ishlovchi oliy o`quv yurtlari qoshida ochilgan ota-onalar kullietidan; 
tarbiaviy huquqiy bilimlar maktablaridan, maktab eshidagi Bolalarning ota-onalari uchun 
tarbiaviy va meditsina maslahatxonalardan, pedagogika va Bolalar ruhiyatiga doir masalalarni 
o`rganuvchi to`garaklar va boshqalardan. 
Bu va shunga o`xshash ilmiy-tashkiliy ishlarni ilmiy jamiyatlar, ruhshunoslar jamiyati, 
maktab ota-onalar qo`mitasi, oilaga erdam beruvchi kengashla, gazeta, jurnal tahririyatlari va 
oinai-jahon ko`rsatuvlari olib boradi. 
Agar ota-onalarga umumiy tarbiaviy bilim berishda olimlarning tavsiyalari, oilaviy tarbiaga 
doir xalq pedagogikasi tajriBolari, shahar, nohiya, qishloq, mehnat jamoalari, shuningdek 
mehnat va urush faxriylarining maslahatlari, tavsiyalariga tayanilsa, so`zsiz bu ishning 
samaradorligi oshadi. 
Oiladagi tarbiaviy sharoitni yaxshilash eshlar tarbiasi samaradorligini oshirishga bevosita 
ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Albatta, bunda oilaning ruhiy muhiti, oila a`zolarining o`zaro 
munosabatlari asosiy va hal qiluvchi rol` o`ynaydi. Maktab, sinf, o`rtoqlari va barcha muloqot 
manBolariga nisbatan oilada aniq tarbiaviy omillarga amal qilinsa, nazorat ostiga olinsa, tarbia 
to`g`ri yo`lga qo`yilgan bo`ladi. 
Ota-onalarning Bolalar tarbiasiga doir o`z bilimlarini doimo oshirib borishlari, tarbiada 
talabchanlik, ota-ona va katta eshdagi kishilarning o`zaro ahilligi, kichiklarga g`amxo`rlik 
oilaviy tarbia asosini tashkil etadi. Busiz oilaviy tarbiada muvaffaqiyatga erishish mumkin emas. 
Ikkinchi tomondan, har bir oilada Bola tarbiasi yuzasidan aniq bir maqsad bo`lishi kerak. 
Eng muhimi, esh avlod tarbiasiga ota-ona Ikki aka-uka, opa-singil sifatidagina emas, balki 
jamiyatning haqiqiy fuqorasi sifatida ham e`tibor berish, eshlarni mazmunli kelajagimizga 
ishonch va sadoqat ruhida tarbialash zarur. 
Bola haet haqida, yaxshilik Ikki emonlik foydali Ikki zararli tushunchalarni birinchi 
navbatda oilada ota-onasi, aka-ukasi Ikki opa-singillaridan oladi. Agar bog`cha, maktablarda 
tarbiachi, o`qituvchi Bolalarga ta`lim bersa, tarbialasa, ota-onalar faqat tarbialab qolmay, balki 
ular bilan birga yashaydilar ham. Binobarin, ular Bolalarga ta`sir ko`rsatishning ko`p 
imkoniyatlariga egadir. Hamma gap shundaki, oilaviy tarbianing samaradorligi Bolalarning 
tarbiasi uchungina sarflangan vaqt bilan o`lchanmay, balki oilaning ijtimoiy haet bosqichi bilan, 
ota-onalarning obro`si va ularning axloqi bilan aniqlOnadi. Bunda ota-onalarning, katta eshdagi 
kishilarning Bola tarbiasi yuzasidan burch mas`uliyatini chuqur his qilishlari etakchi mezondir. 
Aniqroq qilib aytganda, oila davrasida kattalarning, xususan, ota-onalarning ijobiy munosabatlari 
Bolalarni to`g`ri tarbialashning birlamchi va zaruriy shartidir. 
Baen etilgan fikr va mulohazalar ota-onalarga tarbiaga oid bilim berish yuzasidan quyidagi 
umumiy xulosalarni chiqarish imkonini beradi. 
Respublikamiz mustaqillikka erishgach, oilaviy tarbia samaradorligini oshirish, aholining 
umumiy madaniy saviyasini oshirish ma`lum darajada ota-onalar va katta eshdagi kishilarning 
savodxonligiga bog`liq. So`zsiz bu masalani ijobiy hal etishda ta`lim-tarbia yuzasidan targ`ibot 
ishlarini olib boruvchi va bu borada tarbiaviy markaz rolini o`ynovchi o`rta umumiy ta`lim 
maktablarining roli beqiesdir. 
Ota-onalarni ta`lim-tarbia va o`quv fanlari mazmuni bilan tanishtirish maktabning 
muqaddas burchidir. Bu vazifalarni faqatgina amaliy ishda, o`qituvchilarning amaliy 
faoliyatlaridagina ro`ebga chiqarish lozim. Ota-onalarni tarbiaviy maorifga jalb qilishda so`z 
bilan ish birligi amalda ta`minlangan bo`lishi shart. 
Maktabning tom ma`noda tarbia markaz rolini o`ynashi uchun o`qituvchi va ota-onalarning 
maqsad va vazifalari, ularning amaliy faoliyatlari bir-birlari bilan chambarchas bog`langan 

---

bo`lishi shart. Bu borada maktabning eng muhim vazifasi ota-onalarga tarbia ishida va 
Bolalarning mehnati va dam olishini ko`ngildagidek uyushtirishda amaliy erdam berishdir. 
Aholi va ota-onalar o`rtasida ijtimoiy tarbiaviy muhitni sog`lomlashtirish borasidagi 
ishlarni jonlantirish, takomillashtirishoila va maktab aloqasini mustahkamlovchi omildir. 
Tarbiaviy madaniyatning samaradorligini oshirishda maktablarda o`tkaziladigan ota-onalar 
majlisi muhim ahamiyat kasb etadi. Maqsadga muvofiq, mazmunli tashkil etilgan sinf 
majlislarida tarbiaga oid munozaralar bo`ladi, o`zaro Ikki jamoa ta`sir ko`rsatishning yo`l va 
usullari mehnatsevarlik, vijdonli bo`lish, mustaqillik, yaxshilikka mehr-muhabbat, do`stlik 
haqida fikr yuritiladi. 
Maktabning ota-onalar jamoatchiligi bilan aloqa qilishida o`qituvchi va tarbiachilarga 
yaqindan erdam beruvchi bo`g`in maktab ota-onalar qo`mitasidir. Mazkur qo`mita qabul qilingan 
umumiy qoidalar asosida ota-onalar jamoatchiligini maktab haetiga, sinfdan va maktabdan 
tashqari tarbiaviy ishlarga jalb qilishi lozim. Ota-onalar qo`mitasi maktabni otaliqqa olgan 
tashkilotlar, jamoa va davlat xo`jaliklari va boshqa ijtimoiy muassasalar bilan tarbiaviy ishlar 
yuzasidan aloqa qilish huquqiga ega. 
Bolalarni tarbialash ota-onalarning muqaddas burchidir. Axloqan pok, ma`naviy dunesi boy 
oila deganda, biz katta va kichiklarning o`zaro hurmati, bir-birlariga erdami, bir-birlariga izzat va 
hurmati tushuniladi. Xalqimizda emonlikka qarshi kurash bo`lmagan joyda yaxshilik 
tug`ilmaydi, degan ma`noli gap bor. Bu gap eshlar tarbiasiga ham taalluqlidir. Ayrim eshlarda 
ko`rinadigan axloqiy nuqsonlarni yo`qotish ularda ma`naviy go`zallik hosil qilish uchun qunt va 
qat`iyat bilan kurashmoq lozim. Bu muhim vazifani bajarish faqat maktab va oilaning burchi 
bo`libgina qolmay, balki keng jamoatchilikning ham asosiy vazifasi bo`lmog`i kerak.