Shamsiyeva nozima shermat qizi "ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida yangi korxonalarni tashkil etish"

3.2. Hududlarda yakka tadbirkorlikni va kasanachilikni tashkil etish 
orqali ish o’rinlarini yaratish imkoniyatlari. 
Iqtisodiyotning sifat jihatdan bir-biridan farq qiluvchi har bir rivojlanish 
bosqichi uchun ish bilan ta’minlashning muayyan modeli (konsepsiyasi) mos 
keladi, chunki uning xususiyatlari jamiyat faoliyatining muhim jarayonlarini ochib 
beradi.
Tajriba shuni ko’rsatdiki, jamiyat muammolari ichida insonning shaxsini, 
talab ehtiyojlarini hisobga olmasdan hal qilishga urinish omadsizlikka olib keladi. 
Shuning uchun avvallari olimlar ish bilan bandlik muammolarini ko’rib 
chiqayotganlarida asosan, uning iqtisodiy jihatlariga e’tibor bergan bo’lsalar, 

---

67 
keying paytda ish bilan bandlikning ijtimoiy jihatlari to’g’risida tobora ko’proq 
gapirilayotganligi bejiz emas.
Aholining ish bilan konsepsiyasi – jamiyat ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishining 
muayyan bosqichlaridagi ish bilan ta’minlanishining xususiyatini ochib beradigan 
qarashlar, tasavvurlar tizimidir. Bunday nazariy tushunchalar markaziga uni 
rivojlantirishning ijtimoiy bozor tipidagi davlat uchun bo’lgan obyektiv 
jarayonlarini hisobga oluvchi ish bilan ta’minlanishning shakllanishi qo’yiladi. Bu 
o’z navbatida muayyan davr mobaynidagi qo’yilgan maqsadlarga erishishning real 
imkoniyatlari bilan cheklanmaydi. 
Ish bilan bandlik
ijtimoiy rivojlanishning har bir bosqichiga xos bo’lgan turli 
ko’rinishlar va shakllarda namoyon bo’ladigan o’ziga xos hodisadir. Ibtidoiy 
jamoa tuzumi jamiyat a’zolarining to’liq ish bilan bandligiga asoslangan edi, uning 
boisi ishlab chiqaruvchi kuchlarning past darajada rivojlanganligida edi. Quldorlik 
va feudal formatsiyalar asosan qullar va krepostnoylarning majburiy ish bilan 
bandligiga asoslangan bo’lib, quldorlar va krepostnoylar ishlamasdan hayot 
kechirar edilar. Inson huquqiy jihatdan erkin bo’lgan va yollanma hodim sifatida 
namoyon bo’ladigan bozor iqtisodiyotiga ega bo’lgan kapitalistik formatsiyada ish 
bo’lamslik tabiiy va noiloj ishsizlik shaklida bo’ladi. Sotsializm sharoitida to’liq 
ish bilan bandlik e’lon qilingan bo’lib, bu esa odamning ijtimoiy ishlab chiqarishda 
qatnashishga majburligi bilan mustahkamlangandi. 
Hozirgi vaqtda ish bilan band aholiga barcha yollanib ishlayotgan xodimlar, 
o’quvchilar, harbiy hizmatchilar bilan bir qatorda o’zini o’zi mustaqil ravishda ish 
bilan ta’minlaydigan fuqarolar va tadbirkorlik faoliyati shug’ullanadigan fuqarolar 
kiritilgan. 
Ish bilan bandlik: a) pul bilan to’lanadigan yoki natura holidagi haq evaziga 
yollanib, shuningdek o’z faoliyatievaziga qancha muddat haq yoki daromad 
olishidagi qat’iy nazar, foyda yoki oilaviy daromad uchun yollanmasdan haftasiga 
kamida 2 soat ish bajarganlar; b) kasalligi yoki jarohatlanganligi tufayli, 
bemorlarga qarab turuvchilar; yillik mehnat ta’tili yoki dam olishkunlarida , o’z ish 
joyidan tashqarida ta’lim olganlar; ma’muriyat tashabbusi bilan ta’minoti saqlab 

---

68 
qolingan yoki saqlanmagan holda mehnat ta’tilda bo’lgan va boshqa shunga 
o’xshash sabablar bilan vaqtincha ishda bo’lmaganlar; v) oilaviy koroxona haq 
olmasdan ish bajargan shaxslardan tashkil topadi. Ish bilan band bo’lgan aholiga 
ikki guruh fuqarolar kiradi: