Шахматы История возникновения и правила

DARS TAQDIMOTI

• Andijon viloyati Bo’ston tumani 24-umumiy o’rta ta’lim maktabi jismoniy tarbiya fani o’qituvchisi MO’MINOV BEKZODBEKning “SHAXMAT” o`yini

Shaxmat

• Shaxmat, shohmot (fors. shohmot — shoh o`ddi) — sport turi. O`yindan maqsad raqib shohini mot qilish. Ikki xil (oq va qora) rangdagi 64 ta teng katakli taxta (sath)da ikki xil rangdagi 16 tadan dona (bittadan shoh va farzin, 2 tadan rux, fil va ot, 8 tadan piyoda)da o`ynaladi. shahrida musobaqa paytida maʼlum sondagi yurishlar qilinishi uchun vaqt (dastlabki 40 ta yurish uchun 2,5, 2 va 1,5 soat va h.k.) va o`yin tugamasa qo`shimcha vaqt belgilanadi. Tezkor shahrida o`yinni tugatish uchun aniq vaqt (30, 25, 15 va 5 min.dan) beriladi. Sirtqi shahrida har bir yurishni amalga oshirish uchun masofa va aloqa vositasi turiga qarab, kun yoki haftalar belgilanishi mumkin.

SHAXMAT QOIDALARI

Fil — yengil dona, diagonal bo'yicha harakatlanadi. Jangga birinchilar qatorida kiradi. Fillaming biri oq xonalar, ikkinchisi esa qora xonalar bo'ylab yurishadi. Fil piyoda bilan bog'lanib olsa birgalikda yaxshi jang qilishadi.

Rux - ancha kuchli, undan faqat farzin kuchliroq. Rux og'ir harakatlanadi, o'ngga, chapga, oldinga, orqaga yuradi. Jangga suvori va jangovar fillardan keyin kiradi. Jangni uzoqdan ham, yaqindan ham olib rux boraveradi.

Farzin — juda kuchli, tezkor va harakatchan. Rux hamda filga o'xshab - to'g‘ri, ^ ko'ndalang va qiyasiga yuradi. Raqib donalarini uzoqdan ham, yaqindan ham urib oladi. Farzinni ba'zida «malika» yoki «vazir» deb ham aytishadi.

Piyoda - kichkina bo‘lgani bilan jasur jangchi. U doim oldinga qarab harakatlanadi, orqaga yoki yonga yurmaydi. Raqib donasini qiyasiga urib oladi. Piyodaning yagona maqsadi bor - tezroq oxirgi qatorga yetib borib eng kuchli shohmot farzinga aylanish.

Shoh — shohmot donalarining ichida eng asosiysi, kam harakatlanadi va doim W himoyaga muhtoj bo'ladi. Agarda «dushman» tomonidan asirga olinsa — o'yin yutqaziladi.