Ikki strukturalik «eski» та «yangi» Toshkent rejasi,
1914-y. (A.A. Ziyayev, 2009-y.).
ruvi muassasalari ham shu yerda joylashgan.
Ark bilan yonma-yon
sluiharning «kumush rastalar» deb atalgan tadbirkorlar va hunarmandlar
markazi joylashgan.
Savdo markazi bevosita Siyob bozorida va Savdo (hozirgi Toshkent)
ko'ehasida joylashgan. Registon majmui diniy-ijtimoiy markaz bo'lgan.
Itu barcha majmualar shahaming bosh yo‘llar yoqalarida yoki chor-
i a ha larida joylashgan edi.
Umuman, tarixiy shahar topografiyasi rivojlanishi tahlih va odatiy
manbalar shundan dalolat beradiki, aw al Afrosiyob
tepaligida yuzaga
kclib, Samarqand asta-sekin o ‘sa borishi barobarida unga tutash joylami
ham egallab olgan.
Kaspiyorti temir yo‘li qurilib, 0 ‘rta Osiyoning Rossiyaga chiqishiga
yo'l ochilgach, shahar tez rivojlana boshladi, bu Samarqandning
iqi isodiy rivojlanishi uchun katta ahamiyat kasb etdi.
O 'rta Osiyoning barcha qadimgi shaharlari kabi Samarqand markazi
XX
asr boshiga kelib, ikki — «eski» va «yangi» qismlardan tashkil
lopdi.
Ulami Abramovxiyoboni (hozirda Universitet bog‘i) bog‘lab turadi.
Qator ma’muriy binolar qad ko‘tardi.
11
Yangi binolar tipologiyasi qadimgi shaharlaming «yangi» qismlariga
xosdir.
Kaspiyorti (1899-y.), keyinroq esa Orenburg (1906-y.) temir yo‘lining
qurilishi Rossiyaning Yevropa qismi bilan aloqalarni rivojlanishiga
hamda o ‘lka ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan mahsulotlarning xususan,
Rossiyadan yog‘och, m a’dan, shisha kabi qurilish
ashyolarining kelti-
rilishiga zamin yaratdi. Ruscha namunadagi g'ishtlar ishlab chiqarish
yo‘lga qo‘yiladi.
Asosan, devorlari qalin pishiq g'ishtdan va to ‘siq-shinaklari bo'lgan
binolar qurilgan, ular zilzilaga bardoshli b o ‘lib, devorlari suvoqsiz
koshindor g'ishtlardan tiklangan. Binolar zalvorliligi bilan ajralib turgan,
arxitekturasi esa ko‘p hollarda turli uslublar qorishig£idan iborat bo‘lgan.
Shu bilan birga XIX asrning oxiri — XX asr boshida ayrim arxitektorlar
ijodi o ‘zining yuksak mahorat darajasi bilan diqqatni tortadi. Arxitektor
va muhandislar, xususan, Toshkentdagi qator jamoat binolari mualliflari
V. Geynselman, A. Benua, I. Lexanovlarning hissalari katta bolgan.
Fuqaro muhandisi V. Geynselman loyihasi bo'yicha Davlat banki (1987-
y.), Toshkent rasadxonasi (1880-y.), Real ЬШ т yurti (hozirda
Tashqi
iqtisodiy aloqalar vazirligi) va Toshkentning boshqa jam oat binolari
qurilgan. Uning loyihasi bo'yicha buyuk knyaz Nikolay Romanov
saroyi (1883—1891-yy.) barpo etilgan (hozirda Tashqi ishlar vazirligining
qabulxonasi), u o'rta asr qal’asini esga soladi. Keyinchalik arxitektor
L. Benua loyihasi bo‘yicha
unga minoralar, bostirmali koshonalar
qo‘shilgan va hokazo.
G. Svarichevskiy, K. Tiltin, L. Voronin singari malakali arxitektor-
larning loyihalashda va qurilishda ishtirok etishlari 0 ‘rta Osiyoga
Yevropa arxitekturaviy yo‘nalish madaniyatining kirib kelishiga imkon
berdi. Rus arxitektorlari va quruvchilari
mahalliy qurilish ashyola-
ridan, shuningdek o ‘zbek xalqi m e’morchiligining ayrim kompozision
usullaridan foydalanishga intilganlar va shu tariqa mahalliy namunalarni
olib kirganlar.
Mustamlakachilik siyosati natijasida qo‘sh tuzilmali shahar: yangi
va eski Toshkent, yangi hamda eski Samarqandning vujudga kelishi na
umumiy kompozision tarh bilan va na qurilish xarakteri bilan bog'liq.
Eski shahar o ‘zining o‘rta asr qiyofasini saqlab qolgan mahobatli binolar
— o ‘rta asr arxitekturasining ulug‘vor
yodgorliklari esa eskirib, puturi
ketgan. Rejalashtirishning taraqqiyparvar usullarini qo‘Ilash va o ‘zbek
Do'stlaringiz bilan baham: