Shaharsozuk tarixi

Toshkent. Navoiy
ko‘chasidagi do‘konli
turar-joy uyi, 1949-1950-yy.,
arxitektorlar M . Bulatov,
L. Karash.

---

Toshkent. Hukum at markaziga konkurs loyiha. 1946—47-yy.
Arxitektorlar A. Boboxonov, S.P olupanov, V .Volchek.
qurish loyihasini b u n d an keyin ishlab phiqish A. B oboxonov, V. V olchek 
va S. P o lu p a n o v g a ( m u a llifla r ja m o a s i b ir in c h i m u k o fo t b ila n
taq d irlan g an edi) topshirildi. H u k u m a t b in o lari atro fid a yerlarga suv 
chiqarish y o ‘li bilan uni M ustaqillik m ayd onid a ulkan havza k o 'rin ish i- 
da kengaytirish m uam m osi hal etildi. A m m o u vaqtda yetarli m ablag‘lar, 
texnik im ko niyatlar va bosh q a sh aro itlar y o ‘q edi, buning natijasida 
loyiha am alga oshm ay qolib ketdi.
1954-yilgi T o sh k en tn i qayta qurish b o sh rejasida m ay d o n 1938- 
yilgi qayta qurish rejasida qayd etilgan ch egaralarni (biroz o ‘zgartirish 
kiritilgan holda) saqlab qoldi.
K o m p o zisio n y a ’ni asosiy negizi sifatida 0 ‘zbekiston H u k u m a t 
uyi b o ‘lgan m avjud m aydon saqlab qolingandi. B unda sh ah ar m arkazi- 
ning oldingi b arch a loyihalaridan farqli o ‘laro q H u k u m at uyida faqat 
Oliy K engashning em as, balki 0 ‘zbekiston H uk u m ati binolarini ham
joylashtirish moMjal qilingandi.
H u k u m at m uassasalari m ajm ui ikki 
P sim on reja xarita ko ‘rini- 
shida hal etilgandi, ular 0 ‘zbekiston V azirlar m ahkam asi u ch u n m o 'ljal- 
langan va m avjud H u k u m at uyi binosi bilan birlashtiriIgandi. B utun 
k om pozisiya S ayilgoh k o ‘ch asi o ‘qi b o ‘ylab m avjud b in o to m o n g a
42

---

qaratib qurilgan baland minorali 
hajm bilan nihoyasiga etkazilgan.
Favvoralar, su n ’iy hovuzlar 
shahar yer usti tuzilishidagi zaruriy 
uzvlar bo‘lib qolgan. Komsomol 
(hozirda Milliy bog‘) ko‘l bog‘i- 
dan keyin Chovli arig‘i atrofida 
sun’iy hovuzli Falaba (hozirda 
Akvapark) bog‘i barpo etilishi,
(arxitektorlar M. Bulatov va A.
Muxamedshin) Toshkent sharoi- 
tida u mikroiqlimni sog‘lomlashti- 
rishda katta aham iyat kasb et- 
gandi.
R espublikam izning boshqa 
shaharlari shuningdek, Buxoro, Samarqand ham qayta qurila boshlandi. 
Samarqand bosh rejasida ko‘hna yodgorliklaming zamonaviy shahar 
tuzilishiga kiritilishi tarixiy Registon, Bibi Xonim, Shohi Zinda va 
boshqa arxitektura binolarini saqlanib qolish yo‘li bilan amalga oshirildi.
XX 
asrning 50-yillar o ‘rtasidan boshlab 0 ‘zbekiston arxitekturasi 
va 
shaharsozligida yangi yo‘nalish boshlandi — ko‘chalarda turar-joy 
va 
jam oat binolarini alohida-alohida qurish o ‘miga «erkin reja» usuli 
odat boTdi. Bundan tashqari 0 ‘zbekiston shaharlarining aholisi nufusi 
vildan yilga ortib bormoqda edi. 1959-yildagi aholini ro‘yxatga olishda 
Toshkent aholisining 912 ming bo‘lgan, bu 1954-yildagi bosh rejada 
taxmin qilinganidan 112 ming ko‘p edi. Mazkur holat, bosh rejani 
qayta ishlab chiqish zaruriyatini, bog‘-rog‘li hududlami tashkil etishning 
yangi tamoyillari, texnika va qurilish industriyasining rivojlanishini 
keltirib chiqardi. T oshkent bosh rejasi yangi nusxasining asosiy 
qoidalarida shahar va shaharoldi mintaqasini yagona muhit hududi 
sifatida qarash g‘oyasi ilgari surildi. Shahar aholisining sonini 1,2 million 
deb olindi, ahoh nufusining oshishi yangi sanoat korxonalarini qurishni 
taqiqlash (oziq-ovqat va qurilish sanoatlari bundan mustasno), qator 
sanoat korxonalari, shuningdek o ‘quv yurtlari va boshqa tashkilotlar 
sanitariya hamda shaharsozlik nuqtai nazaridan shahar tashqarisiga 
olib chiqish yo‘li bilan cheklanadigan bo‘ldi.
Bosh rejada aholi turar-joy maydonini orttirish, jumladan 1980- 
yilga kelib kishi boshiga 12 kv.m. va 2000-yilda 15 kv.m.gacha 
kengaytirish ko‘zda tutilgandi; shahar turar-joy uylari qurilishida: to'qqiz