Shaharsozlikda bino va inshootlarni arxitekturaviy

(2-rasm).
Ishlatilish jarayonida qulay bo‟lganliklari va ishlab chiqarish oddiy va arzon 
bo‟lganligi uchun 2 marshli zinapoyalar ko‟proq ishlatiladi.
past qavatli binolar uchun bir marshli zinapoyalar ishlatiladi, ko‟p qavatli /liftlari 
bilan/ binolar uchun 2 marshli zinapoyalar bilan birga 3 marshli zinapoyalar ham 
ishlatiladi. Marshlar orasidagi bo‟shliqni esa lift shaxtasi egallaydi. Yuqoridagi 
ko‟rsatmalar majburiy hisoblanmaydi. Ayrim hollarda umumiy kompozitsiyaga 
erishish uchun tejamkorligi kamroq bo‟lgan yechimlar ham ishlatilishi mumkin. 
Tez-tez yer qimirlaydigan sharoitda zinapoya tugunlarini loyihalashda yer 
qimirlashiga qattiq qarshilik ko‟rsatadigan qurilmalar va 2 taraflama o‟rnatilgan 
eshiklar bo‟lishi kerak. Umumiy bo‟lgan zinapoyalardan, yugurib chiqiladigan 
zinapoyalarni ishlatish mahn etiladi.
Evakuatsiya yo‟llari va umumiy zinapoyalarga qo‟yiladigan talablar. 
Evakuatsiya yo‟llari ikkiga bo‟linadi, ulardan birinchisi asosiy, ikkinchisi esa 
halokat ro‟y bergan vaziyatdagi (avariya) evakuatsiya yo‟llaridir. Asosiy 
evakuatsiya yo‟llariga xonadon tashqarisidagi kommunikatsiyalar-yo‟laklar, 
zinapoya tugunlari, avariya evakuatsiya yo‟llariga- tashqi ochiq xonalar-balkonlar, 
lodjiyalar, terassalar tegishlidir. 

---

 
2-rasm. 
Liftsiz uylarda zinapoya turlari: a-2 ta 4 qavatli uy uchun; b- yuqoridan 
yorug‟lik tushuvchi 2 ta 3 qavatli uy uchun; v-yo‟lakli uy uchun; g-chiqindi 
o‟tkazgichi bor 5 qavatli uy uchun; d-bo‟ylama ko‟tarib turuvchi qurilma oldidagi 
yig‟ma zinapoya; ye-ko‟ndalang ko‟tarib turuvchi qurilma oldidagi zinapoya. 
Sektsiya turar-joy binolari uchun zinapoya tugunlarini ishlab chiqishda 
sektsiya qavatidagi xonadonlarning jamlangan umumiy maydonini, elektr 
tahminoti talablarini, qabul qilinadigan yechimlarning iqtisodiy samaradorligini 
oshirish, yashash xavfsizligini hisobga olish taqozo etiladi. 
Asosiy evakuatsion yo‟laklar sifatida quyidagilarni qabul qilish taqozo etiladi. 

---

xar bir qavatda oyna bilan qo‟langan yorug‟lik tushish derazasiga ega 
bo‟lgan odatdagi zinapoya tugunlari – L1; 
tom yo‟masidagi ochiladigan yoki oyna bilan qo‟langan yuqoridagi 
tabiiy yorug‟lik bilan yoritiladigan zinapoya tugunlari – L2; 
L1 tipdagi zinapoya tuguni balandligi 28m gacha bo‟lgan turar-joy binolarida 
qo‟llaniladi. Bunda deraza yuzasi 1,2 m.kv. dan kam bo‟lmasligi kerak. 
SHamollatish har qavatdagi derazalarni ochish yo‟li bilan tahminlanadi.
L2 tipdagi zinapoya tuguni, qoidaga ko‟ra, balandligi 9m dan yuqori 
bo‟lmagan turar-joy binolarida qo‟llanadi. Bunday turdagi zinapoya tugunining 
balandligi 12m gacha bo‟lgan turar-joy binolariga qo‟llashga ham ruxsat beriladi. 
Bunday zinapoya tuguni tom yo‟masida oyna bilan qo‟langan (yoki ochiq 
holatdagi) yuzasi 4m.kv.dan kam bo‟lmagan tuynik yoki yorug‟lik fonarining 
mavjudligi bilan xarakteristikalanadi. 
L2 tipli zinapoya tugunlarida eni 0,7m dan kam bo‟lmagan marshlar orasiga 
yorug‟lik o‟tish joylari yoki yorug‟lik shaxtasi gorizontal kesimining yuzasi 
2m.kv. dan kam bo‟lmagan zinapoyaning butun balandligi bo‟yicha o‟rnatilishi 
ko‟zda tutiladi. 
Yong‟in sodir bo‟lgan vaqtda hosil bo‟ladigan tutunni bartaraf etish uchun 
tom yo‟masidagi oyna bilan qo‟langan yorug‟lik tushadigan tuynuklarda yoki 
yorug‟lik tushadigan fonarlarda ochiladigan framuga, fortochkalarni o‟rnatishni 
ko‟zda tutish taqozo etiladi. Framugalar qo‟l orqali (binoning balandligi 9m gacha 
bo‟lganda) va distantsion moslamalar yordamida ochiladi (binoning balandligi 
12m gacha bo‟lganda). 
L2 tipdagi zinapoya tuguni, qoidaga ko‟ra sektsiya tarxining markaziga 
joylashtiriladi, bunda uning hajmiga ikki-, uch- va to‟rt marshli zinapoyalarni 
joylashtirish mumkin. Ikki va to‟rt marshli zinapoyalardan xonadonlarga kirish 
joylarining eshiklari ikkita-qavat va oraliq maydonchalarga, uch marshli 
zinapoyada esa bitta zinapoya maydonchasiga o‟rnatilishi mumkin. 
Avariya holatidagi ikkinchi evakuatsion chiqish joyini (xavfsizlik zonasi) 

---

sektsiyali turar-joy binolarida ikkinchi qavatdan boshlab har bir kvartira uchun 
joylashtirishni ko‟zda tutish tavsiya etiladi. 
Uzunligi 1,6m dan kam bo‟lmagan oyna bilan to‟silgan oraliqlar orasidagi 
yoki oyna bilan to‟silgan va yozgi xona yon devori orasidagi yalpi devor 
ko‟rinishidagi xavfsizlik zonasidan xonadonlar orqali balkon va lodjiya (jumladan 
oyna qo‟langan lodjiya)ga chiqish avariya holatidagi chiqish joyi deb hisoblanadi.
Qo‟shni sektsiyalarga, tashqi (ochiq) zonalar, ehtiyot chiquvlar (avariynqy 
vqxod), tutun kirmaydigan zinapoyalar qoshidagi ochiq joydan o‟tish uchun 
ishlatiladigan yozgi xonalar (balkonlar, lodjiyalar) oynaklanmaydi. 
Xavfsizlik zonasi-oynalar bilan to‟silgan oraliq tuynuk va yozgi xonaning yon 
tomoni orasidagi yalpi devor (tuynuksiz devor) ko‟rinishida bo‟lib, yong‟in paytida 
odamlar shu joyga kelishlari kerak. 
Asosiy zinapoya tuguni tom yo‟masi usti (krovlya)ga eltadigan avariya 
tuynugi va narvonini hisobga olgan holda loyihalashtiriladi. Ikki yoki undan ortiq 
sathlarga ega bo‟lgan xonadonlardagi zinapoyalarni xonadon ichidagi dahlizga 
yoki yulakga joylashtirish tavsiya etiladi, shuningdek, bunday zinapoyalarni 
umumiy xonaga o‟rnatishga ham ruxsat beriladi.