|
1.
Global urbanizatsiyani jamiyat globallashuvining natijasi deb bilish.
2.
Urbanistik muhit rekonstruksiyasida (o‗zgartirish) global va local
jarayonlar o‗rtasidagi dialektik aloqaga asoslanish.
3.
Urbanizatsiya tabiati, sifati mahalliy va mintaqaviy darajada global
iqtisodiyot va jamiyat konsepsiyasi bilan birgalikda rivojlanishi lozim. (M.Pacione,
2009, 16-b.)
3.Shaharlar ko‗pchilik fanlar uchun o‗rganish ob‘ekti bo‗lib xizmat qiladi.
Tarixchilar uning kelib chiqish va rivojlanish tarixini, sotsiologiya fani shahar
aholisi hayoti, turmush tarzi, aholi munosabatlarini o‗rganadi. Arxitektorlar
shahardagi qurilish ishlari bilan, ekologlar esa shahar muhitining ifloslanishi va uni
muhofaza qilish masalalari bilan shug‗ullanadilar. Iqtisodchilar shaharlarga ishlab
chiqarish markazi sifatida qarasalar, iqtisodiy geografiya fani esa shaharlarni qachon,
qaerda va nima uchun aynan shu davr va shu makonda vujudga kelgani bilan
qiziqadi.
Shaharshunoslar shahar va shaharchalar taqsimoti, ularning ichki va bir-biriga
ijtimoiy-hududiy o‘xshashliklari hamda farqlarini tushuntirish va aniqlashtirishga
harakat qilganlar. Bunda, shaharlar geografiyasida ikki xil yondashuv kelib
chiqqan:
1.
Shahar va shaharchalar va ularning bir-biriga bog‘liqligi sifatida o‗rganish,
ya‗ni shaharlar tizimini o‘rganish.
2.
Urbanistik hududlarning ichki tarkibini o‘rganish: shaharlarni tizim sifatida
o‗rganish (M.Pacione, 2009, 19-b.).
4.Shaharlar juda murakkab mavjudot bo‗lib, serqirrali vazifalarni
bajaradi. Siyosiy jihatdan olsak, har bir davlat o‗zining shaharlar to‗ri va
ayniqsa, poytaxti (dorulsaltanati) bilan kuchlidir. Bejiz emaski, har qanday urush -
yurushlar muvaffaqiyati va zafari dushmanning shahar va qal‘alarini zabt etishda,
bo‗ysundirishda o‗z isbotini topgan. Demak, qadimda shaharlar butun yurtga,
mamlakatga, boylikka nisbat berilgan. Ularni turli mamlakat yoki
3
Jentrifikatsiya-shaharning eski, kambag
‘
allar yashaydigan qismlarini rekonstruksiya qilish va
sifatini oshirish jarayoni.
11
«iqlimlarda» turlicha atashgan: qubba, madinat, polis, bolig‗, bozor, taun, grad,
pur, burg, vil va hokazolar ayni paytda shaharlar geografiyasining kengligidan
dalolat beradi. Bundan ko‗rinib turibdiki, shaharlar davlatlarning siyosiy
hayotida, ularning jahon hamjamiyatida, geosiyosiy tuzilmasida muhim rol
o‗ynaydi.
Har qanday mamlakat milliy iqtisodiyotining tarkibi, rivojlanganlik
darajasi va xalqaro mehnat taqsimotidagi o‗rni, undagi mavjud shaharlar tizimi,
urbanizatsiya jarayoni bilan tavsiflanadi. Ayni vaqtda shaharlarning ilmiy —
texnikaviy, madaniy salohiyatlari ham salmoqlidir.
Shaharlar bozor iqtisodiyotiga o‗tishda asosiy omil bo‗lib xizmat qiladi.
Ularda mavjud bo‗lgan bank-moliya tizimlarini bozor infrastrukturasi
ma‘nosida ta‘riflash mumkin. Binobarin, mustaqil mamlakatimizning siyosiy
hayoti va uning bozor munosabatlariga o‗tish davrida shaharlarning ahamiyati
beqiyosdir. Shaharlarda zamonaviy tarmoqlar, ilg‗or texnologiya joriy etish
imkoniyati katta; xorijiy sarmoyadorlar ham asosan shaharlar va, ayniqsa,
infrastruktura tizimi mukammal shakllangan markazlarni tanlashadi. Shaharlarda
tovar ayirboshlash, pul aylanmasi faol bo‗ladi. Bularning barchasi shaharlarga
yangicha qarashni taqozo etadi.
Shaharning madaniy — ma‘naviy, diniy, tarixiy jihatlarini ham unutmaslik
lozim. Qadimda, xususan, dini islomda shaharlarga oydek nisbat berilgan, ular
dorul, bayt-ul, darif kabi iboralar bilan ulug‗langan. Agar dashtiy yovuzlar
shaharlar rivojlanishiga qarshi bo‗lgan bo‗lsalar, musulmon olamida
shaharlarni barpo etish va ularni yuksaltirishga jiddiy e‗tibor berilgan.
O‗tmishda shaharlarning goh avj olishi, goh tushkunlikka uchrashi
madaniyat (sivilizatsiya), ijtimoiy rivojlanishning doimiy yo‗ldoshi bo‗lgan va
ana shunday davriy notekisliklar tarix bosqichlarini belgilab turgan. Shuning
uchun yurtning tarixi, tavsifi va taqdiri ko‗p jihatdan uning shaharlari bilan
bog‗likdir.
Har qanday shaharlar azaliy va abadiy muqaddas joylardir, chunki bu
joylarda buyuk avliyo va allomalar qabri mavjud. Ko‗pgina shaharlar ana
shunday fazilatga ega. Bu borada Makka va Madina, Byxopo, Turkiston,
Samarqand, Xiva, Toshkent, Termiz, G‗ijduvon, Shahrisabz, Chustga o‗xshash
shaharlarni tilga olish kifoyadir.
Shaharlarimizning xosiyatli tuprog‗i, yer-u suvi dunyoga mashhur
siymolarni bergan. Ular esa, ismi - shariflari bilan o‗z navbatida tug‗ ilgan va
yas hagan s haharlarni dunyoga mas hhur qilgan, abadiylashtirgan.
Shaharlarning muqaddasligi qadamjoylar va mozorlar bilan bog‗liq bo‗lgan;
qabristonlar shaharlarning o‗tmish sirlari, tarixini saqlaydi, ulardagi bozorlar esa
yurtning ijtimoiy hayotini miniatyurada mujassamlantiradi. Binobarin,
shaharlar shu o‗lka, diyorning iqtisodiy va sotsial, ijtimoiy geografiyasini
ko‗zgusidir.
Xalqimiz hayotida bozorlar azaldan muhim o‗rin tutgan; bozori bor joy
shahar deb yuritilgan (hozir ham Xitoyning Uyg‗uristonida kichik shaharlar,
rayon markazlari ba‘zan bozor deb aytiladi). Bozorlar mamlakatning turli
shaharlarida haftaning deyarli xar kunida navbatma — navbat uyushtirilgan,
12
ayniqsa, chorshanba, payshanba, juma va yakshanba kunlari bozorlar
nihoyatda gavjum bo‗lgan. Shu bois, sharq bozorlarining shahar hosil qiluvchi
vazifasi ularning shahar xalqigagina emas, balki butun atrof ahliga xizmat
qilishda ko‗ringan. Shaharliklar uchun bozorlar har kuni va bir joyda muqim,
barqaror bo‗lsa, qishloq ahliga esa bozor har kuni va har joyda bo‗lgan. Bozor
kunini oila a‘zolari zoriqib kutishgan, shu kunga mo‗ljallangan ma‘lum
maqsadlarni rejalashtirgan; bozor bolajonlarga sovg‗a bergan, oilaga ro‗zg‗or
yumushlarini bajargan, oila va qo‗ni-qo‗shni, mahalla uchun axborot vazifasini
ado etib kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
