Шаҳарсозлик нормалари ва қоидалари

13.
 
БИНО 
ВА 
ИНШОООТЛАР 
ДЕФОРМАЦИЯЛАРИНИ 
ГЕОДЕЗИК КУЗАТИШЛАР
 
13.1
Бино ва иншооотлар жойини ўзгартириши ва деформацияларининг 
геодезик кузатувлари (қурилиш объектларининг геодезик мониторинги) 
қуйидаги мақсадларда олиб борилади:
-
уларнинг абсалют ва нисбий деформациялари миқдорини ҳисоблаш 
усулларини экспериментал йўл билан текшириш;
-
турли турдаги замин грунтлари ва бино ва иншооотлар учун 
деформацияларнинг йўл қўйиладиган чегаравий чекли миқдорларини аниқлаш;
-
экспулатациядаги бино ва иншооотларда деформациялар рўй 
беришининг сабаблари ва хавфлилик даражасини аниқлаш, юз берган 
деформацияларни бартараф қилиш бўйича ўз вақтида чора
- 
тадбирлар қўриш 
учун рақамли ва геометрик маълумотларни олиш;
-
муҳим 
аҳамиятга 
эга 
бўлган 
бинолар, 
минорасимон 
конструкцияларни жойдаги ҳолати ва геометрияси барқарорлигининг геодезик 
мониторингини лойиҳа ташкилотларининг идоравий кўрсатмалари ва 
йўриқномалари талаблари бўйича бажариш.
13.2
Қурилиш жараёнида бино ва иншооотлар, уларнинг замини ва 
конструкциялари деформациясини (чўкиши, силжиши, оғишини) геодезик 
кузатишлар лойиҳа ташкилоти томонидан, бино ва иншооотларни белгиланган 
мақсади ва конструктив ечимларини ҳисобга олган ҳолда тузиладиган махсус 
техник топшириқ бўйича амалга оширилади.
Техник топшириқда қуйидагилар кўрсатилади:
а) бино ва иншооотларнинг кузатилиши керак бўлган қисмлари;
б)таянч (бошланғич) ва назорат маркалари ва реперларининг 
жойлашиши;
в) вақт бўйича кузатувларнинг даврийлиги;
г) талаб қилинган аниқлик;
д) ҳисобот ҳужжатлари рўйхати.
Техник топшириққа қуйидагилар илова қилинади:
қурилиш 
майдонида 
бинолар 
ва 
муҳандислик 
тармоқлари 
жойлашишининг плани, деформация маркалари ўрнатилиши мўлжалланган 
биринчи қават пойдеворларининг планлари, ўқий ўлчамлари ва баландлик 
отметкалари билан биноларнинг(бўйлама,кўндаланг) кесимлари .
13.3
Кузатувлар пойдеворлар қурилиши босқичларидан ёки қурилиш 
тугаллангандан сўнг, биноларда кучли деформациялар белгилари кўринганда 
бошланиши мумкин.

---

ШНҚ 
3.01.03-19 73 -
бет.
13.4
Бино ва иншооотларнинг силжишлари ва деформацияларини 
геодезик кузатишни қурилишнинг бутун даври давомида ва уларни 
экспулотация қилиш даврида, деформациянинг шартли барқарорлашиш лойиҳа 
ташкилоти томонидан ўрнатилган параметрларига етгунча олиб бориш керак.
Экспулотациядаги бинолар деформацияси ва силжишларини
кузатишлар 
дарзлик пайдо бўлиши, чокларнинг очилиши ҳолларида, ҳамда замин 
грунтлари барқарор ҳолатини кескин бузилиши ҳолатларида олиб бориш керак.
13.5
Бинолар силжишлари ва деформацияларини кузатишини тайёрлаш, 
кузатув жараёнлари қуйидаги босқичлардан ташкил топган:
-
ўлчашлар дастурини ишлаб чиқиш;
-
планли ва баландлик тўрларини таянч геодезик белгиларининг 
конструкцияларини, ўрнатиш жойларини танлаш ва ўрнатиш;
-
ўрнатилган таянч геодезик белгиларини баландлик ва планли 
боғлаш;
-
биноларда деформация маркаларини ўрнатиш;
-
вертикал ва горизонтал силжишлар ва оғишларнишартланилган 
вақт интервалларида даврий (цикллилик) инструментал ўлчашлари;
-
ўлчашлар натижаларини қайта ишлаш ва таҳлил қилиш.
13.6
Бино ва иншооотлар чўкишини кузатиш геометрик нивелирлаш 
усуллари ёрдамида олиб бориш керак. Бунда чўкишни кузатишдаги йўл қўярли 
хатолар қуйидагилардан ошмаслиги керак:
-
1мм 
– 
қоятош ва ярим қоятош грунтларда қуриладиган бино ва 
иншооотлар учун;
-
-
2мм 
– 
қумли, гилли ва бошқа сиқилувчан грунтларда қуриладиган 
бино
ва иншооотлар учун;
-
5мм 
– 
уйилма
, чўкувчан, ва бошқа ўта сиқилувчан грунтларда 
қуриладиган бино ва иншооотлар учун. 
13.7
Бино ва иншооотлар қисмларининг силжишларини (горизонтал 
силжишлар) створ кузатувлари, алоҳида йўналишлар бўйича, триангуляция, 
трилатерация, фотограмметрия ва комбинацияланган усуллари ёрдамида 
ўлчашга йўл қўйилади. Силжишлар миқдорини аниқлашда хатоликлар 
қуйидагилардан ошмаслиги керак :
-
1мм 
– 
қоятош ва ярим қоятош грунтларда қуриладиган бино ва 
иншооотлар учун;
-
-
3мм 
– 
қумли, гилли ва бошқа сиқилувчан грунтларда қуриладиган 
бино ва иншооотлар учун;
-
10мм 
– 
уйилма, чўкувчан ва бошқа ўта сиқилувчан грунтларда 
қуриладиган бино ва иншооотлар учун;
-
-
15мм 
– 
тупроқ иншоотлари учун.
13.8
Бино ва иншооотлар оғишини оптик усуллар (визирлаш, 
проекциялаш,
координациялаш) ёки механик усуллар (шоқуллар, ёки оғишни 
ўлчагичлар ) ўлчашлар ёрдамида амалга оширилиши мумкин.
Оғишларни ўлчашда йўл қўйиладиган хатоликлар қуйидагилардан 
ошмаслиги керак:

---

ШНҚ 
3.01.03-19 74 -
бет.
-
фуқаро ва саноат бино ва иншооотлар деворлари баландлигининг 
0,0
001 қисмидан;
-
алоқа иншоотлари мачталари ва электр узатиш линияларининг, 
тутун чиқарувчи мўриларининг ва шу каби иншоотлар баландлигининг 0,0005 
қисмидан;
-
машиналар ва агрегатлар пойдеворларининг баландлигининг 
0,00001қисмидан.
Проекциялаш усулида бино ва иншоатларнинг оғишини аниқлашда устига 
қўшимча равишда ўрнатиладиган адилак билан таъминланган теодолитлар ёки 
вертикал проекциялаш асбоблари қўлланилади.
13.9
Бино ва иншооотлар деформацияларини геодезик кузатишда ўлчаш 
усуллари, асбоблар ва таянч ва назорат марка ва реперларини жойлаштириш, 
ўлчашларнинг зарурий аниқлигини ва атроф
-
муҳит ҳолатини ҳисобга олган 
ҳолда улар натижаларининг ишончлилигини таъминлаши керак.
13.10
Бинолар силжишлари ва деформацияларини ўлчаш ишлари 
жараёнида ўлчашларнинг ҳар бир циклида олинган натижалари камерал қайта 
ишлашниши керак:
-
дала журналларини текшириш;
-
геодезик тўрларни тенглаш;
-
маркалар чўкиши, йўналишларни (бурчакларнинг) абсалют ва 
нисбий 
оғиш 
қийматларини, 
деформацион 
маркаларни 
фазовий
силжишларининг баландлик отметкаларининг қайдномаларини тузиш;
-
ўтказилган ўлчашларнинг аниқлигини йўл қўйилган хатоларни (ёки 
боғланмасликлар)ни ушбу усулни чекли хатоси ва ўлчашлар аниқлигининг 
класси билан солиштиришни ҳам қўшиб баҳолаш;
-
ўлчашлар натижаларини график кўринишида расмийлаштириш.
13.11
Бино ва иншооотлар силжиши ва деформацияларини ўлчаш 
натижаларининг ҳар бир цикли бўйича оралиқ ёки якуний техник ҳисобот 
тузиш керак. Биринчи ва якуний цикллар ҳисоботига қуйидагилар киритилиши 
керак:
-
ушбу объектда деформацияларни ўлчаш мақсадининг қисқача 
баёни;
-
замин геологик тузилишининг, грунтларнинг физик
-
механик 
хусусиятларининг тавсифи ва пойдеворлар остидаги заминлар муҳандислик 
–
геологик қирқимлари;
-
бинонинг ва унинг пойдеворини конструктив хусусиятлари;
-
ўрнатилган реперлар, таянч ва ориентир белгилари, деформация 
маркалари, 
дарзликлар 
ривожланишини 
ўлчаш 
қурилмалари 
конструкцияларининг баёни;
-
таянч ва деформацион белгиларининг жойлашиш схемалари;
-
қўлланилган ўлчаш усуллари;
-
деформацион белгиларнинг координаталари ва силжишларининг 
қайдномалари;
-
вертикал, горизонтал силжишлар, оғишлар, дарзликларнинг 
замонда ривожланиши, заминга босимнинг ортиши графиклари ва эпюралари;

---

ШНҚ 
3.01.03-19 75 -
бет.
-
деформациялар пайдо бўлиш имконини туғдирадиган омиллар 
рўйхати;
-
ўлчашлар натижалари тўғрисида хулосалар.
Оралиқ ҳисоботларга геодезик белгиларининг жойлашиш схемалари, 
деформацион 
белгиларининг 
координаталари 
ва 
силжишларининг 
қайдномалари, деформациялар грфиги, жорий хулосалар ва таклифлар 
киритилади.