Sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov kommunal gigiena

AXLATLARNI ZARARSIZLLNTIRISH VA ULARDAN FOYDALANISH
Aholi turar joylaridan chiqadigan axlatlarni axlatxonalarga tashlash inson sog’lig’iga zararli ekani gigiena fani tomonidan isbotlangan. Lekin shunga qaramasdan bu masalaga befarq qarab kelinmoqda. Axlatxonalarda axlatlarni zararsizlantirmay ulardan foydalanib bo’lmaydi.
Axlatlarni ikki yo’l bilan zararsizlantirish va ulardan foydalanish mumkin: a) biotyermik usul, axlatni kompost qilish, ya’ni axlatni maxsus axlatxonalarda zararsizlantirilib, so’ng ulardan parniklarda foydalanish; b) axlatki kuydiradigan, xillaydigan zavodlarda zararsizlantirish;
Biotyermik usul tuproq bilan zararsizlantirish usuliga o’xshaydi, bunda organik moddalarning bioximik parchalanish jarayonlari mikroorganizmlar hisobiga bo’ladi.
Axlatlarni kompostlash. Bu murakkab aerobli biologik jarayon bo’lib, bu jarayonda organik moddalarning tez chiriydigan qismi, o’simliklar tomonidan yaxshi o’zlashtiriladigan minyeral moddalarga parchalanadi. Jarayon chirindi hosil bo’lishi bilan tugaydi. Tabiiy holatda kompost jarayoni bir yil davom etishi mumkin. Mexanizmlar yordamida esa ikki-uch kunda tugashi mumkin. Agar kompostlash uskunalari to’g’ri loyihalangan bo’lsa, unda axlatlarning tyermofil mikroblar yordamida harorati oshib, qattiq axlatlar yaxshi zarar-sizlantiriladi.
Kompost usulida axlatning harorati 60—75°S ga ko’tarilib, undagi inson organizmiga zararli bo’lgan va uning sog’ligiga xavf tug’diruvchi barcha mikroorganizmlar o’z-o’zidan qiriladi.


CHiqindi axlatlami zararsizlantirishda eng asosiy omillar axlatning tarkibiy qismi, uning fizik xususiyatlari, namligi, shamollatish tartibi, harorati hisoblanadi.